Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinƏbül-Ədl Zeynəddin Qasım ibn Qutlubuğa ibn Abdillah əs-Suduni əl-Cəmali əl-Misri (ərəb. ابن قطلوبغا; 1399[1][2][…], Qahirə[3] – 1474[1][2][…], Qahirə[3]) — hədis alimi və Hənəfi fəqih. Ona Əllamə Qasım və ya Qasım əl-Hənəfi də deyilir.
| İbn Qutlubuğa | |
|---|---|
| ərəb. ابن قطلوبغا | |
| Doğum tarixi | 1399[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1474[1][2][…] (74–75 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | fiqh, hədis, sufilik |
Hicri 802-ci (1399) ildə Qahirədə anadan olub. Brokkelman onun künyəsinin Əbül-Fəzl, atasının adının Abdullah olduğunu söyləməsi[4] doğru hesab edilmir. Kiçik yaşlarında atasını itirib. Quranı və bəzi funtamental əsərləri əzbərləyib. Dolanmaq üçün dərzilik edib. Lakin elmə olan marağı onu yenidən təhsilə yönləndirib. Ələddin Məhəmməd əl-Buxari, İbn Həcər əl-Əsqəlani, Şərəfəddin əs-Subki, Şəmsəddin ibn əl-Cəzəri, Şəmsəddin əl-Bisəti, Qari əl-Hidayə, Təqiyəddin əl-Məqrizi, İbn ən-Deyri və Tacəddin əl-Fərqani kimi alimlərdən təfsir, hədis, fiqh, kəlam, məntiq, riyaziyyat, tarix və dilçilik təhsili alıb. Müəllimi olan İbni-Hümama, o, ölənə qədər (1422–1457) tələbəlik edib. İskəndəriyyə və Şama elmi səfərlər edib. Bir neçə dəfə həcc ziyarəti edib və bu minvalda Məkkə, Mədinə və həmçinin Qüdsdəki alimlərlə elmi söhbətlər edib.
Müəllimlərinin rəğbətini qazanan İbn Qutlubuğa, gənc yaşlarında fətva verməyə, kitab yazmağa və tələbə yetişdirməyə başlamışdır. Əbül-Fəzl ibn əş-Şihnə, Bürhanəddin əl-Biqai, Həsən ət-Tuluni, Şəmsəddin əs-Səxavi, Xətib əl-Cövhəri və İbn əl-Əyni onun tələbələrindən bəziləridir. O, Baybars mədrəsəsində hədis müəllimliyi və Canıbek mədrəsində isə şeyxlik etmişdir. Dövrünün dövlət adamların böyük rəğbət və dəstək görsə də, təvazökar bir ömür sürmüş, vaxtının çoxunu Əşrəfiyyə dərgahında fəqir bir dərviş olaraq keçirmişdir. İbn Qutlubuğa hicri 879-cu (1474) ildə Qahirə vəfat etmişdir.[5]
Təbəqat müəlliflərinin bildirdiyinə görə İbn Qutlubuğa, fiqh və hədis başda olmaqla, dini elmlərdə dərin biliyə malik olmuşdur. O, eyni zamanda cədəl və münazirəyə (debat) meyilliliyi ilə tanınıb. Güclü xitab qabiliyyəti və üstün ünsiyyət bacarıqlarına malik olan İbn Qutlubuğa, bu xüsusiyyətləri sayəsində dövrünün alimləri ilə müzakirə və mübahisəyə girməkdən çəkinməmişdir. Zöhdü və təqvası ilə də tanınan İbn Qutlubuğa, Əşrəfiyyə dərgahına mənsub bir sufi olmuş və vəhdəti-vücud mövzusunda İbn əl-Ərəbinin görüşlərini mənimsəmişdir. İbn əl-Farizin vəhdəti-vücud və hülul görüşlərini özündə ehtiva edən "Qəsidəi-Təiyyə" əsəri üzərində baş verən mübahisələrdə, bir çox alim İbn əl-Farizi küfrdə ittiham edərkən, İbn Qutlubuğa onu müdafiə etmişdir. Hətta buna görə, tələbəsi əl-Biqai tərəfindən hücumlara da məruz qalmışdır. Etiqadi məsələlərdə Hənəfi-Maturidi dəsti-xətti mənimsəyən İbn Qutlubuğa, müəllimi İbni-Hümamın "əl-Müsayərə" əsərinə yazdığı şərhdə Allahın təkvin sifətinin əzəliliyi, qulun iradəsi, cənnət, cəhənnəm, ruh, imanın təsdiq və iqrarla əlaqəsi kimi mövzularda öz baxışlarını izah edərkən, müəllimi ilə razılaşmadığı fikirlərə də toxunmuşdur.[6] Ağıla verdiyi funksiyalar və bəzi kəlam yönümlü seçimlərinə görə o, Əşəriliyə bir qədər yaxınlaşmışdır. Əvvəlcə müəllimləri olmaqla, dövrünün alimləri tərəfindən böyük ehtiramla yad edilən İbn Qutluboğanın[7] əsərlərini və fətvalarını araşdıran bəzi müasir tədqiqatçılar, onu klassik fiqh alimləri təsnifatında "əshabut-təxric" qrupuna daxil etmişlər.[8]
O, fiqh və hədis başda olmaqla, müxtəlif sahələrə aid 100-ə yaxın əsər qələmə almışdır. Onlardan bəziləri bunlardır:
- Şərhul-Müsayərə fil-əqaidil-münciyə fil-axirə. Müəllimi İbni Hümamın əsərinin şərhi olub, Kəmaləddin ibn Əbu Şərifin "əl-Müsamərə bi-şərhil-Müsayərə"si ilə birlikdə nəşr edilmişdir (Qahirə h.q. 1317; Bağdad 1962; İstanbul 1979).
- əz-Zəhrül-bəsim fi sirəti-Əbil-Qasım (Süleymaniyyə kitabxanası, Şəhid Əli Paşa, № 1878).
- Tacüt-təracim. Müəllimi Məqrizinin Hənəfi alimləri haqqında olan "ət-Təzkirə" adlı əsərindəki məlumatları zənginləşdirmək məqsədilə qələmə alınmışdır.
- Mucəbətül-əhkam və vəqiətüı-əyyam (Bağdad 1983).
- Mən rəva ən əbihi ən cəddih. Babası və atası vasitəsilə hədis rəvayət etmiş ravilər və onların rəvayətləri haqqında olan əsər (Küveyt 1988).
- Əvalil-Leys ibn Səd (Ciddə 1987).
- Rəddül-qövli-xəib fil-qəda aləl-qaib. Hindistanda bir neçə risalə ilə birlikdə nəşr edilmişdir.[9]
- əl-Fətəval-Qasımiyyə (Süleymaniyyə kitabxanası, Şəhid Əli Paşa, № 937, Yenicami, № 1186).
- əl-Vəqiət (Hələb, əl-Məktəbətül-Əhmədiyyə, № 604).
- Tərcəmətü Zin-Nun əl-Misri və əvali-hədisihi.
- Əvali-Əbi Cəfər ət-Təhavi.
- Müsnədü Uqbə ibn Amir.[5]
- ↑ 1 2 3 4 Record #100375057 // VIAF (çd.). [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- ↑ 1 2 3 4 Qāsim Ibn-ʿAbdallāh Ibn-Quṭlūbuġā // CERL Thesaurus (ing.). Consortium of European Research Libraries.
- ↑ 1 2 3 4 Catalog of the German National Library (alm.).
- ↑ Brokkelman, Karl. GAL Suppl (alman). II. Leyden. 1937–43. 93.
- ↑ 1 2 Sakallı, Talât. "İbn Kutluboğa". TDV İslâm Ansiklopedisi. 1999. 01.10.2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01.10.2025.
- ↑ Şərhul-Müsayərə (ərəb). 85, 90–91, 97–98, 102–103, 223, 245, 249, 289–292, 296, 299.
- ↑ Səxavi. əd-Dövul-ləmi (ərəb). VI. Qahirə. h.q. 1353-55. 187–188.
- ↑ İbn Qutlubuğa. Naşirin ön sözü, Mucəbətül-əhkam (ərəb). Bağdad: naşir: M. Səud əl-Məini. 1983. 25.
- ↑ Sərkis. Mucəm (ərəb). II. Qahirə. 1928–30. 1971.