Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

İstinad

  • Məqalə
  • Müzakirə

İstinad (ing. Citation) — elmi, publisistik və digər mətnlərdə istifadə olunan məlumatın, fikrin və ya mənbənin müəllifinə və ya qaynağına istinad edilməsini ifadə edən anlayış. İstinadlar akademik dürüstlüyü təmin edir, plagiatın qarşısını alır və oxuculara məlumatın mənbəyini yoxlamaq imkanı verir.[2][3]

xkcd vebkomiksindəki "Wikipedian Protester" (Vikipediyaçı Etirazçı) adlı karikaturada plakatda belə yazılıb: "[İSTİNAD TƏLƏB OLUNUR]".[1]

Mündəricat

  • 1 Konsepsiya
  • 2 Məzmun
  • 3 Unikal identifikatorlar
  • 4 Sistemlər
    • 4.1 Vankuver sistemi
    • 4.2 Mötərizəli istinad
  • 5 Üslublar
  • 6 İstinad siyasəti
  • 7 Tədqiqat və inkişaf
    • 7.1 İstinad analizi
    • 7.2 İstinad tezliyi
  • 8 İnformasiya texnologiyaları sistemləri
    • 8.1 Tədqiqat axtarışı
    • 8.2 Sual-cavab agentləri
  • 9 Vikipediya
  • 10 Həmçinin bax
  • 11 İstinadlar
  • 12 Ədəbiyyat

Konsepsiya

İstinad konsepsiyası, müəllifin öz fikrini əsaslandırmaq, oxucuya məlumatın mənşəyini göstərmək və biliklərin izlənilə bilən şəkildə paylaşılmasını təmin etmək məqsədi daşıyır. Elmi tədqiqatda istinad həm etik, həm də praktiki zərurətdir.[4]

Biblioqrafik istinad kitaba, məqaləyə, internet səhifəsinə və ya başqa nəşr olunmuş məqaləyə istinaddır.[5] Sitatlarda elementi unikal şəkildə müəyyən etmək üçün kifayət qədər təfərrüatlar olmalıdır. Elmi istinadlar, hüquqi istinadlar, əvvəlki sənət, incəsənət və humanitar elmlərdə müxtəlif istinad sistemləri və üslubları istifadə olunur. Elmi ədəbiyyatda istinadların istifadəsi ilə əlaqədar olaraq, bəzi alimlər uyğun olmayan hesab edilən bəzi hallarda “arzuolunmaz istinadları rədd etmək hüququ”nu da təsdiq edirlər.[6]

Məzmun

İstinad sistemi hər bir akademik və elmi məqalənin əsas struktur elementlərindən biridir.[7] İstinadın məzmunu onun nə qədər informativ və dəqiq olduğunu müəyyən edir. Tipik istinad aşağıdakı elementlərdən ibarət olur:[8]

  • Müəllifin adı – mənbə materialın müəllifinin adı və soyadı.
  • Əsərin adı – kitab, məqalə və ya digər nəşr olunmuş materialın tam adı.
  • Nəşr ili – əsərin ilk və ya istifadə edilən nəşr tarixi.
  • Nəşriyyat və ya jurnal – kitablar üçün nəşriyyatın adı, məqalələr üçün isə dərc olunduğu jurnalın adı.
  • Səhifə nömrələri – sitatın və ya məlumatın alındığı konkret səhifə aralığı.
  • DOI və ya URL – onlayn resurslar üçün rəqəmsal obyekt identifikatoru (DOI) və ya internet keçidi (URL).

Bu məlumatlar sayəsində istinadın dəqiqliyi və izlənilə bilməsi təmin olunur. Müasir elmi nəşrlərdə bu strukturdan kənara çıxmaq elmi etika və keyfiyyət baxımından qəbuledilməz sayılır.[9]

Unikal identifikatorlar

İstinad edilən mənbələrin tam və birmənalı şəkildə tanınması üçün unikal identifikatorlar istifadə olunur. Bu identifikatorlar vasitəsilə müxtəlif elmi platformalar və məlumat bazalarında mənbənin səhvsiz tapılması mümkündür. Ən geniş yayılmış unikal identifikator DOI (Digital Object Identifier) sistemidir. Hər bir DOI kodu bir sənədə məxsusdur və həmin sənədin rəqəmsal ünvanını daimi olaraq saxlayır. Məsələn:

Smith, J. (2020). Climate Change and Policy. Journal of Environmental Studies. https://doi.org/10.1234/jes.2020.56

Digər unikal identifikatorlara ISBN (kitablar üçün), ISSN (jurnallar üçün) və ORCID (müəllif identifikatoru) daxildir.

Sistemlər

İstinad üsulları müxtəlif sistemlərə əsaslanır və bu sistemlər sahəyə və nəşr qaydalarına görə dəyişə bilər.[10]

Vankuver sistemi

Vankuver sistemi (ing. Vancouver system) tibb, biotibb və texniki elmlərdə geniş istifadə olunan nömrəli istinad sistemidir. Bu sistemdə mənbələr məqalə daxilində ədədi göstərici ilə (məsələn, [1]) qeyd edilir və məqalənin sonunda nömrələnmiş siyahı şəklində təqdim olunur. İstinadlar istifadə olunduqları ardıcıllığa görə sıralanır.[11]

Nümunə:

Bu metod yüksək effektivliyə malikdir [3]

Vankuver sistemi PubMed, Elsevier, Springer kimi platformalarda standart olaraq istifadə olunur.

Mötərizəli istinad

Bu üsul humanitar və sosial elmlərdə geniş tətbiq olunur. İstinad məlumatı müəllifin soyadı və nəşr tarixi ilə birlikdə mötərizədə göstərilir: (Məmmədov, 2019). Əgər konkret səhifə qeyd edilirsə, səhifə nömrəsi də əlavə olunur: (Məmmədov, 2019, s. 42). Bu sistem APA və Harvard stilində istifadə olunur.[12]

Üslublar

İstinad üslubu sahənin xarakterinə və tədqiqatın növünə görə seçilir.[13] Aşağıda əsas üslublar qeyd olunub:

Humanitar sahələrdə (ing. Humanities) (ədəbiyyat, tarix, fəlsəfə və s.) istinadlar əsasən Chicago və ya MLA formatında yazılır. Burada tez-tez dipnotlardan və ətraflı biblioqrafiyalardan istifadə olunur. [14]Əsərin ümumi konteksti və istinad edilən hissə barədə daha geniş məlumat verilir.[15][16][17]

Elm, riyaziyyat, mühəndislik, fiziologiya və tibb sahələrində istinad forması məntiq və dəqiqlik üzərində qurulub.[18] IEEE, APA, Vankuver və ACS formatları geniş istifadə olunur. Məqsəd təcrübənin təkrarlanmasını və nəticələrin izlənilə bilən olmasını təmin etməkdir.[19]

Sosial elmlərdə istinad üçün ən çox istifadə olunan format APA (ing. American Psychological Association) stilidir. Bu stildə istinadlarda müəllifin soyadı və nəşr ili əsas götürülür: (Qasımov, 2021). APA həm məqalədaxili istinad, həm də ədəbiyyat siyahısının tərtibi üçün konkret qaydalar təqdim edir.[20]

İstinad siyasəti

İstinad siyasəti, elmi mühitdə hansı müəllif və əsərlərin daha çox istinad aldığını və bunun səbəblərini araşdıran sahədir.[21] Bəzən tədqiqatçılar daha nüfuzlu jurnallarda dərc olunan müəlliflərə istinad etməyə üstünlük verirlər.[22] Bu, elmi ədəbiyyatda sitat qeyri-bərabərliyi yaradır və yeni və ya marjinal fikirlərin görünməsini çətinləşdirə bilər.[23]

Sitat siyasəti həm də gender, coğrafiya və dil kimi faktorlarla əlaqələndirilə bilər — məsələn, Qərb müəlliflərinə daha çox istinad edilməsi halları tez-tez müşahidə olunur.[24]

Tədqiqat və inkişaf

İstinad analizi

İstinad analizi (ing. Citation analysis) elmi əsərlərin nə qədər təsirli olduğunu müəyyənləşdirmək üçün istifadə olunan metoddur. Bu analiz vasitəsilə müəlliflərin, jurnalların və tədqiqat sahələrinin nüfuzu qiymətləndirilir.[25]

Ən çox istifadə olunan göstəricilər[26]:

  • İstinad sayı (ing. citation count)
  • H-indeksi (ing. H-index)
  • G-indeksi (ing. G-index)

İstinad tezliyi

İstinad tezliyi (ing. Citation frequency) istinadın nə qədər tez-tez edildiyini ifadə edir. Məsələn, bir müəllifin məqaləsi 500 dəfə istinad alıbsa, bu onun sahəsində yüksək nüfuzlu olduğunu göstərir. [27]Bu göstərici akademik dəyərin qiymətləndirilməsində əsas meyar kimi çıxış edir. Elmi biliklərin inkişafı prosesində bəzi əsərlər və nəzəriyyələr zamanla daha çox istinad alır və klassik mənbə statusu qazanır. [28][29]Bu proses istinadların konsolidasiyası adlanır. Bu, həmçinin elmi paradiqmaların formalaşmasına da səbəb olur.[30]

İnformasiya texnologiyaları sistemləri

Tədqiqat axtarışı

Elmi məlumatların axtarışı üçün bibliometrik və semantik texnologiyalar geniş istifadə olunur. Bu sahədə məşhur platformalar[31] :

  • Google Scholar
  • Scopus
  • Web of Science
  • Dimensions
  • Semantic Scholar

Bu sistemlər istinad əlaqələri üzərindən məqalələri bir-birinə bağlayır və araşdırmaçılara əlaqəli ədəbiyyatı tapmaqda yardımçı olur.

Sual-cavab agentləri

Yeni nəsil süni intellekt əsaslı sual-cavab sistemləri (ing. Q&A agents) (məsələn, ChatGPT, Elicit, Consensus) istifadəçilərin suallarına cavab verərkən elmi mənbələrə əsaslanır və avtomatik istinad təqdim edir. Bu texnologiyalar akademik axtarışların sürətini və səmərəliliyini artırır.[32]

Vikipediya

Vikipediya istinad sistemini ciddi şəkildə tənzimləyən platformadır. Hər bir iddia etibarlı mənbə ilə əsaslandırılmalıdır. İstinadlar <ref>...</ref> tag-ları ilə göstərilir və <references/> bölməsində avtomatik siyahıya salınır.

Mənbələr aşağıdakı meyarlara görə seçilir:

  • Müstəqil və obyektiv olması
  • Akademik və ya rəsmi olması
  • İctimaiyyət tərəfindən etibarlı hesab edilməsi

Həmçinin bax

  • İstinad dizaynı

İstinadlar

  1. ↑ Munroe, Randall. "Wikipedian Protester". xkcd. 25 dekabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 may 2020.
  2. ↑ "What Does it Mean to Cite?". MIT Academic Integrity. 10 iyul 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2015.
  3. ↑ Association of Legal Writing Directors & Darby Dickerson, ALWD Citation Manual: A Professional System of Citation, 4th ed. (New York: Aspen, 2010), 3.
  4. ↑ Mansourizadeh, Kobra, and Ummul K. Ahmad. "Citation practices among non-native expert and novice scientific writers." Journal of English for Academic Purposes 10, no. 3 (2011): 152–161.
  5. ↑ Swales, J. M. (2004). Research genres: Explorations and applications. Cambridge University Press. 10.1017/CBO9781139524827
  6. ↑ "Oxford Referencing System". 30 iyun 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2011.
  7. ↑ "Library glossary". Benedictine University. 22 avqust 2008. 30 aprel 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 fevral 2009.
  8. ↑ Jaime A. Teixeira da Silva; Quan-Hoang Vuong. "The right to refuse unwanted citations: rethinking the culture of science around the citation". Scientometrics. 126 (6). 2021: 5355–5360. doi:10.1007/s11192-021-03960-9. PMC 8105147 (#bad_pmc). PMID 33994602 (#bad_pmid).
  9. ↑ "Anatomy of a Citation". LIU.edu. 5 sentyabr 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2015.
  10. ↑ Pantcheva, Marina. "Citation styles: Vancouver and Harvard systems". site.uit.no. nd. 1 iyul 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  11. ↑ "Vancouver (Numbering)". University of Birmingham (ingilis). 3 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 noyabr 2022.
  12. ↑ "How to Write Research Papers with Citations: MLA, APA, Footnotes, Endnotes". 16 iyun 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 yanvar 2010.
  13. ↑ libguides, liu.cwp. "Parenthetical Referencing". liu.cwp.libguides.com. 26 iyul 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 iyul 2020.
  14. ↑ Elizabeth Shown Mills. Evidence Explained : Citing History Sources from Artifacts to cyberspace. 2d ed. Baltimore:Genealogical Pub. Co., 2009.
  15. ↑ "Citation Formats & Style Manuals". CSUChico.edu. 2007. 25 fevral 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2008.
  16. ↑ "APA Citation Format". Lesley.edu. 2005. 28 dekabr 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2008.
  17. ↑ "APA Citation Format". RIT.edu. 2003. 3 fevral 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2008.
  18. ↑ Martin, Peter W. "Introduction to Basic Legal Citation (LII 2007 ed.)". Cornell.edu. may 2007 [1993]. 4 oktyabr 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 fevral 2008.
  19. ↑ "Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals" Arxiv surəti 5 oktyabr 2019 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2019-10-05 at the Wayback Machine.
  20. ↑ International Committee of Medical Journal Editors. "ICMJE Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals – Sample References" Arxiv surəti 17 fevral 2020 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2006-12-21 at the Wayback Machine.
  21. ↑ Peoples N, Østbye T, Yan LL. "Burden of proof: combating inaccurate citation in biomedical literature". BMJ. 2023 Nov 6;383. DOI:10.1136/bmj-2023-076441.
  22. ↑ Stephen Yoder, ed. (2008). The APSA Guide to Writing and Publishing and Style Manual for Political Science. Rev. ed. August 2006. APSAnet.org Publications Arxiv surəti 29 sentyabr 2015 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2015-09-29 at the Wayback Machine. Retrieved 2015-09-28.
  23. ↑ Raymond Hubbard and J. Scott Armstrong. "Replications and Extensions in Marketing: Rarely Published But Quite Contrary" (PDF). International Journal of Research in Marketing. 11 (3). 1994: 233–248. doi:10.1016/0167-8116(94)90003-5. 22 sentyabr 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 1 noyabr 2017.
  24. ↑ Bugeja, Michael and Daniela V. Dimitrova (2010). Vanishing Act: The Erosion of Online Footnotes and Implications for Scholarship in the Digital Age. Duluth, Minnesota: Litwin Books. ISBN 978-1-936117-14-7
  25. ↑ Serenko, A.; Dumay, J.; Hsiao, P-C.K.; Choo, C.W. "Do They Practice What They Preach? The Presence of Problematic Citations in Business Ethics Research" (PDF). Journal of Documentation. 77 (6). 2021: 1304–1320. doi:10.1108/JD-01-2021-0018. 23 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2021.
  26. ↑ Wright, Malcolm; Armstrong, J. Scott. "The Ombudsman: Verification of Citations: Fawlty Towers of Knowledge?". Interfaces. 38 (2). 2008: 125–139. doi:10.1287/inte.1070.0317. eISSN 1526-551X. ISSN 0092-2102. JSTOR 25062982. OCLC 5582131729. SSRN 1941335.
  27. ↑ Lazarus, Suleman. "An Autoethnographic Perspective on Scholarly Impact, Citation Politics, and North–South Power Dynamics". Life Writing. 5 dekabr 2024: 1–27. doi:10.1080/14484528.2024.2430666. ISSN 1448-4528.
  28. ↑ Ray, Keisha S.; Zurn, Perry; Dworkin, Jordan D.; Bassett, Dani S.; Resnik, David B. "Citation bias, diversity, and ethics". Accountability in Research. 31 (2). 18 avqust 2022: 158–172. doi:10.1080/08989621.2022.2111257. ISSN 0898-9621.
  29. ↑ Kwon, Diana. "The rise of citational justice: how scholars are making references fairer". Nature (ingilis). 603 (7902). 22 mart 2022: 568–571. doi:10.1038/d41586-022-00793-1.
  30. ↑ Smith, Christen A.; Garrett‐Scott, Dominique. ""We are not named": Black women and the politics of citation in anthropology". Feminist Anthropology. 2 (1). 5 aprel 2021: 18–37. doi:10.1002/fea2.12038. ISSN 2643-7961.
  31. ↑ Kim, Annabel L. "The Politics of Citation". Diacritics. 48 (3). 2020: 4–9. doi:10.1353/dia.2020.0016. ISSN 1080-6539.
  32. ↑ Perkins-White, Amy. "Library Guides: Citation politics : Getting Started". unimelb.libguides.com (ingilis). 16 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 mart 2025.

Ədəbiyyat

  •   Vikianbarda İstinad ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Armstrong, J Scott. "The Ombudsman: Management Folklore and Management Science – On Portfolio Planning, Escalation Bias, and Such". Interfaces. 26 (4). iyul 1996: 28–42. doi:10.1287/inte.26.4.25. OCLC 210941768. 20 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 iyul 2019.
  • Pechenik, Jan A. A Short Guide to Writing About Biology (5th). Pearson/Longman. 2004. ISBN 978-0-321-15981-6. OCLC 52166026.
  • Yale Poorvu Center for Teaching and Learning. "Why Are There Different Citation Styles?". Yale.edu. 23 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2025.
  • Yale Poorvu Center for Teaching and Learning. "Why Cite Sources in Your Academic Writing?". Yale.edu. 23 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2025.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İstinad&oldid=8353713"
Informasiya Melumat Axtar