Şöbə ibn Əyyaş

Hicri 95-ci (713) ildə anadan olub. Bəni Əsəddən Vasil ibn Həyyanın mövlası olduğu üçün nisbəsi "Əsədi"dir. Buğda ticarəti ilə məşğul olduğuna görə ləqəbi "Hənnat"dır. Qiraəti yalnız Asimdən öyrənmişdir. Mənbələrdə ibadətə düşkünlüyü vurğulanan və 40 il müddətində hər gün Quranı xətm (bir rəvayətə görə həyatı boyunca 18.000 xətm) etdiyi deyilən Əbu Bəkr, sözünü əsirgəməyən, təkəbbürü və riyakarlığı xoşlamayan, sünnəyə sadiqliyi və halal-haram həssaslığı ilə tanınan bir şəxs olmuşdur. Mənbələrdə bu xarakterinin meydana çıxdığı müxtəlif hadisələr nəql olunmuşdur.^[2] Əbu Bəkr xəlqül-Quran məsələsindəki mübahisələrə də qoşulmuş, "Quran məxluqdur" deyəni "kafir", "zindiq" və "Allahın düşməni" adlandırmışdır. O, hicri 193-cü (809) ildə Kufədə vəfat etmişdir.^[3]

Asim, Əbu Əbdürrəhman əs-Süləmidən öyrəndiyi qiraəti Həfsə, Zirr ibn Hubeyşdən öyrəndiyi qiraəti də Şöbəyə öyrətmişdir.^[4] Buna görə də Şöbənin qiraət rəvayətindəki sənədi belədir:

Asim — Zirr ibn Hubeyş — Abdullah ibn Məsud — Məhəmməd peyğəmbər.

Hədis elmində isə başda qiraət müəllimi Asim olmaqla, Əbu İshaq əs-Səbii, Humeyd ət-Təvil, Əməş, Həbib ibn Əbu Sabit, Hişam ibn Urvə kimi alimlərdən hədis rəvayət etmişdir. Ondan da Abdullah ibn Mübarək, Vəki, Əbu Davud ət-Təyalisi, Əhməd ibn Hənbəl, Əbu Bəkir ibn Əbu Şeybə və başqa tanınmış mühəddislər hədis rəvayət etmişlər. Digər tərəfdən Yəhya əl-Üleymi, Əbu Yusif əl-Əşa, Əbdülhəmid ibn Saleh əl-Bürcümi, Həfs əd-Düri, əl-Kisai və başqaları ondan qiraət öyrənmişlər. Ancaq Şöbə, ölümündən təxminən iyirmi il əvvəl qiraət (oxunuş) dərsləri verməyi dayandıraraq bu elmə aid ixtilafları (vəcihləri) rəvayət etməklə məşğul olmuşdur. Yəhya ibn Adəm də bunları yazıya köçürdü və bu çalışma Asim qiraətinin yazılı mənbələrindən birini təşkil etdi.^[5]

Şöbə digərlərinin əksinə qiraəti yalnız Asimdən öyrənməsi onu Asimin ən qabaqcıl tələbəsi etmiş və Kufədə qiraət üzrə ən etimad olunan şəxslərdən birinə çevirmişdir. O, Həfslə birlikdə Asim qiraətinin əbədiləşdirilməsində əvəzsiz rol oynamışdır. İbn Mücahidin "Kitabüs-Səba"sından sonra qari rəvayətçiləri iki nəfərlə sərhədlənmiş, Asimin iki ravisindən biri olaraq onun rəvayəti əsas götürülmüşdür. Həfs rəvayəti ilə 520 yerdə fərqli oxunuşu olan Şöbə rəvayəti, ilk vaxtlar kifayət qədər etimad görsə də, vaxt keçdikcə onun rəvayəti yayılma şansını itirmiş, bir çox qurra və ravinin qiraət rəvayətlərinə olduğu kimi yalnızca kitabların sətirləri arasında qalmışdır.

Qiraət elmindəki məharətinə qarşılıq Əbu Bəkr Şöbənin hədis rəvayətindəki yeri haqqında müxtəlif fikirlər söylənmişdir. Yəhya ibn Main onun "siqa" olduğunu söyləmiş, Əhməd ibn Hənbəl isə "siqa" olduğunu desə də, onun bəzən səhv etdiyini də demişdir.^[6] Yəhya ibn Səid əl-Qəttanın ona əhəmiyyət vermədiyi qeyd olunmuşdur. Bir başqa rəvayətdə Əhməd ibn Hənbəlin onun üçün, "çox xəta edərdi, lakin yazdıqları sağlamdır" dediyi nəql edilmişdir.^[7] Əbu Nueym Fəzl ibn Dükeyn isə şeyxləri arasında Əbu Bəkr Şöbədən daha çox xəta edən birinin olmadığını yazmışdır. Digər tərəfdən, Əbu Abdullah əl-Mueytinin nəql etdiyinə görə, bir gün Məkkədə məşhur mühəddis Süfyan ibn Uyeynə ilə Əbu Bəkr birlikdə olduqları zaman yanlarına birisi gəlib Süfyandan bir hədis soruşmuşdu. Süfyan isə Əbu Bəkri göstərərək: "Bu şeyx buradaykən mənə sual vermə" deyərək ona verdiyi dəyəri və duyduğu etimadı nümayiş etdirmişdir. Bu müxtəlif rəylərdən anlaşıldığına görə, Əbu Bəkr bəzən, xüsusilə də yaşlı vaxtlarında^[8] səhvlərə yol versə də, möhkəm xarakteri, geniş biliyi və üstün əxlaqına görə mühəddislər onun rəvayətlərinə etibar etmişlər. Onun rəvayət etdiyi hədislər "Kütübi-sittə" müəlliflərindən Müslim istisna olmaqla, digərlərinin əsərlərində mövcuddur.^[9]

Onun Quranın otuz cüzə bölünməsi ilə bağlı "Əczəu Sələsin" adlı əsər yazdığı bildirilir.^[10]

• Zirr ibn Hubeyş