Şahnamə (Şirvani)

"Şahnamə" – XVIII əsr Azərbaycan şairi Ağa Məsih Şirvani tərəfindən yazılmış tarixi-poetik əsərdir. Poema Quba xanı Fətəli xanın igidliyinə, dövlət idarəçiliyinə və mübarizə dolu həyatına həsr edilmişdir.

"Şahnamə" milli poeziyada hökmdar obrazının tərənnümü baxımından mühüm nümunə sayılır və Ağa Məsih Şirvaninin yaradıcılığında xüsusi yer tutur.

Ağa Məsih Şirvani bu poemada öz dövründə şahidi olduğu hadisələri tamamilə azərbaycanca nəzmə çəkmiş, klassik Şərq ədəbiyyatının ənənələrini yerli tarixi kontekstlə birləşdirmişdir. O, əsərdə döyüş səhnələrini, top, tüfəng və zənburək kimi o dövrün hərbi atributlarını poetik şəkildə təsvir etmişdir. Əsər təqarüb vəznində yazılmış və müəllif tərəfindən Fətəli xanın adına ithaf edilmişdir.

Salman Mümtaz qeyd edir ki, Ağa Məsih hicri 1155-ci (miladi 1742–1743) ildən etibarən tarixi mənzumələr yazmağa başlayaraq, sonda bu “Şahnamə”ni qələmə almışdır. O, həmçinin bildirir ki, əsərin nüsxəsini Şamaxı alimlərindən Mir Mehdi ağa tapmış, lakin əlyazmanın köhnəlməsi səbəbindən yalnız bir beyt oxuna bilmişdir:

«O şahdən ki, şahim mənim kəm deyil, Yazam "Şahnamə"i, məna qəm deyil.»

Bu beytdə şair özünü Firdovsinin “Şahnamə”sinin davamçısı kimi təqdim edir və Fətəli xanın qəhrəmanlığını epos səviyyəsinə qaldırır. Salman Mümtazın fikrincə, bu əsər tapılacağı təqdirdə Azərbaycan tarixi və ədəbiyyatı üçün mühüm mənbə rolunu oynayacaqdır.

Ağa Məsih Şirvani XII əsri-hicrinin ortalarına (XVIII əsrin ikinci yarısına) qədər rübabi-lirik şair kimi tanınsa da, “Şahnamə” ilə tarixi və qəhrəmanlıq poeması müəllifi – “şahnamənəvis” kimi şöhrət qazanmışdır.