Əbu Əvanə əl-İsfərayini

Hicri 230-cu (844–45) ildən sonra anadan olduğu rəvayət edilib. Təhsil həyatına Quran oxumağı öyrənməklə qədəm qoyub. Ardınca hədis və fiqhə yönəlib. Xorasana, İraqa, İrana, Şama, Misirə, Məkkəyə, Mədinəyə, Yəmənə emi səfərlər edib. Buralarda illərlə qalaraq tanınmış alimlərdən dərslər alıb, hədis və fiqh biliklərini inkişaf etdirib. Onun elm öyrəndiyi müəllimlərdən bəziləri bunlardır: Müslüm ibn Həccac, Əhməd ibn Əzhər, Ömər ibn Şəbbə, Məhəmməd ibn Yəhya əz-Zöhli, Əbu Züra ər-Razi və Əbu Xətim ər-Razi.

Əbu Əvanə İsfərayenə qayıtdıqdan sonra hədis dərsləri verməyə başlamışdır. Hicri 292 (904–905) ildə Cürcanda hədis rəvayət etdiyi məlumdur. Şafiinin görüşlərini və əsərlərini İsfərayenə ilk dəfə gətirən də məhz o olmuşdur. O, Şafiinin əsərlərini ən məşhur iki ravisindən — Rəbi ibn Süleyman əl-Muradi və İsmayıl ibn Yəhya əl-Müzənidən birbaşa nəql etmişdir. Əbu Əvanənin tələbələri arasında tanınmış mühəddislərdən Əbu Əli ən-Nisaburi, İbn Ədi, Təbərani, Əbu Bəkr əl-İsmayıli, Qitrifi və oğlu Əbu Musab Məhəmməd vardır.^[2]

Beş dəfə həcc etdiyi deyilən Əbu Əvanə əl-İsfərayini İsfərayendə vəfat etmişdir. Sonraları məzarı üzərində bir türbə tikilmiş və ziyarətgaha çevrilmişdir.^[2]

• əl-Müsnədül-muxrəc alə kitabi-Müslüm ibn əl-Həccac. "Səhihi-Müslüm"in müstəxrəci olan bu əsəri Katib Çələbi "Müxtəsərül-müsnədis-səhih alə Müslüm" adlandırıb.^[3] Həmçinin bu əsər "əs-Səhihül-müsnəd", "Səhihü Əbi Əvanə", "Müsnədü Əbi Əvanə", "Müstəxrəcü Əbi Əvanə" kimi adlarla da tanınır. Əbu Əvanə, bu əsərdə öz isnadları ilə "Səhihi-Müslüm"dəki rəvayətləri dəstəkləmiş, əsəri başlıqlar vasitəsilə bölmələrə ayıraraq bəzi yerlərdə izahlar da vermiş və rəvayətlərdəki xətaları göstərməyə çalışmışdır.^[2]