Əhəmənilər sarayı — eramızdan əvvəl V–IV əsrlərə aid qədim yaşayış yerində yerləşən monumental tikili qalıqları. Saray Azərbaycan Respublikasının Şəmkir rayonunun Qaracəmirli kəndi yaxınlığında yerləşir. Arxeoloji tədqiqatlara əsasən, bu ərazi Əhəmənilər imperiyasının Cənubi Qafqazı idarə edən inzibati mərkəzlərindən biri olmuşdur.[1][2][3]
| Əhəmənilər sarayı | |
|---|---|
_planı_2.jpg) Sarayın xarabalıqları | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Yerləşir | Şəmkirin Qaracəmirli kəndi |
| Aidiyyatı | Əhəmənilər imperiyası |
| Sifarişçi | I Dara, I Kserks, I Artakserks |
| Tikilmə tarixi | e.ə. VI əsr |
| Üslubu | Əhəməni memarlığı |
| Vəziyyəti | xarabalıqları qalıb |
  Persepolis |
|
_planı.jpg) Kompleksin ümumi planı |
|
Qaracəmirli ərazisində arxeoloji qazıntılar 2006-cı ildən başlayıb. Qazıntılar Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu ilə Almaniya arxeoloqlarının birgə həyata keçirdiyi beynəlxalq ekspedisiya tərəfindən aparılır. Layihə Almaniya hökumətinin maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilmişdir.[3]
Tədqiqatlar zamanı müəyyən olunub ki, bu ərazidə 2500 il əvvəl şəhər tipli böyük yaşayış məskəni olmuşdur. Şəhərin tikililəri park və bağlarla əhatə olunmuş, binalar əsasən çiy kərpicdən inşa edilmişdir. Böyük saraylar sütunlu portiklərə və uzun kolidorlara malik olmuşdur. Bu memarlıq üslubu və plan quruluşuna görə Pasarqad və Persepol kimi Əhəmənilər şəhərləri ilə müqayisə olunur.[4]
Tarixi mənbələrə əsasən, eramızdan əvvəl 330-cu ildə Makedoniyalı İsgəndərin yürüşü nəticəsində Əhəmənilər imperiyası süquta uğrayarkən bu yaşayış yeri də dağıdılmışdır. Sonrakı dövrdə həmin ərazidə Qafqaz Albaniyası dövlətinin təşəkkül tapmasına təkan verən sosial-siyasi baza formalaşmışdır.[5]
Qazıntılar zamanı iri inzibati, təsərrüfat və dini binaların qalıqları aşkarlanmışdır. Ən mühüm tapıntı isə monumental saray kompleksi hesab olunur.[6]
Sarayın əsas xüsusiyyətləri:
- Giriş binası: 510 m² sahədə;
- Həyət: 400×450 metr ölçüdə;
- Propleya: sütunlu portiklərə, dörd sütunlu mərkəzi zal və yan otaqlara malikdir;
- Əsas saray binası: propleyadan 250 metr qərbdə yerləşir, 0,5 hektar ərazini əhatə edir;
- Ümumi sahə: propleya, saray və həyət birlikdə təxminən 20 hektardır;
- Divar qalınlığı: bəzi hissələrdə 1,6 metrə çatır.
Arxeoloqların rəyinə görə, bu ölçüdə və quruluşda saray kompleksinə nəinki Qafqazda, hətta dünyanın digər bölgələrində də nadir hallarda rast gəlinir.
Ekspedisiyanın rəhbəri, AMEA-nın müxbir üzvü İlyas Babayev deyib: “Bu vaxta qədər burada 28 sütun altlığı tapılıb. Görünür, burada 100-dən çox sütun altlığı var. Sarayın 8 metr enində 25 metr uzunluğunda giriş hissəsi olub, onun arxasında 675 kvadratmetrdə audensiya zalı yerləşir, ətrafında isə dəhlizlər və böyük zallar var. Burada tapılan maddi mədəniyyət nümunələri azdı, ancaq elitardı. Gil qablar çox azdı. Halbuki saray olmasaydı, gil qablar çoxluq təşkil edərdi. Ən maraqlısı isə burada mixi yazıların olmasıdır.”[5][6]
- ↑ "Azərbaycanda yerin altından saray tapıldı - VİDEO". 19 avqust 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 sentyabr 2016.
- ↑ "Şəmkirdə 2500 illik saray tapıldı". 28 iyul 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 sentyabr 2016.
- ↑ 1 2 Şəmkir Arxeoloji ekspedisiyası. "Dəmir dövrü". 4 sentyabr 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 sentyabr 2016.
- ↑ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu. Azərbaycanda Arxeoloji tədqiqatlar-2009 (az.). Bakı: Xəzər Universiteti nəşriyyatı. 2010.
- ↑ 1 2 "Şəmkirin Qaracəmirli kəndi yaxınlığında aşkarlanan sarayın 2480 il bundan əvvəl tikildiyi güman edilir". Azərtac. 16 avqust 2016. 7 sentyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 oktyabr 2025.
- ↑ 1 2 "Achaemenid palace discovered in Shamkir". Azernews. 17 avqust 2016.