Əbül-Həsən Nurəddin Əli ibn Sultan Məhəmməd əl-Qari əl-Hərəvi (ərəb. عليّ القاري; Herat – 1605[1][2], Məkkə, Həbəşistan əyaləti) — Hənəfi fəqihi, mühəddis, müfəssir və qiraət alimi.
| Əli əl-Qari | |
|---|---|
| ərəb. عليّ القاري | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1605[1][2] |
| Vəfat yeri | Məkkə, Məkkə Şərifliyi, Osmanlı imperiyası |
| Elm sahələri | fiqh, hədis, təfsir, qiraət |
| Elmi rəhbəri | İbn Həcər əl-Heytəmi |
Heratda doğulub. İlk təhsilini də Heratda alıb. Məkkəyə gedərək orada məskunlaşıb. Məkkədə Müttəqi əl-Hindi, İbn Həcər əl-Heytəmi və Əllamə Qütbuddin əl-Məkki kimi alimlərdən dəsrlər alıb. Qiraətdə olduqca mahir olduğu üçün "əl-Qari", ümumi olaraq isə "Molla Əli əl-Qari" olaraq adlandırılıb. O, rəsmi heç bir işdə işləməmiş, kitab səhifələrinin kənarlarına təfsir və qiraətlə bağlı izahlar yazmaqla dolanmışdır. "Sülüs" və "Nəsix" yazı növlərində mahir olan Molla Əli, başda fiqh və hədis olmaqla, qiraət, təfsir, əqidə, kəlam, təsəvvüf, tarix, dil və ədəbiyyat sahələrində dövrünün qabaqcıl alimlərindən olmuşdur. Dövründəki bidət və xurafatlara qarşı çıxan Molla Əli, İbn Ərəbinin "Vəhdəti-vücud" fəlsəfəsinə qarşı çıxmış və onu təkfir etmişdir. Hənəfi məzhəbinə mənsub olsa da İbn Teymiyyə və İbn Qeyyimin fikirlərini müdafiə etmişdir. Şəvkani onu müctəhid, Əbdülhey əl-Ləknəvi isə mücəddid adlandırmışdır.[3] Özü də bunu Allahın bir neməti olduğu deyərək təsdiqləmişdir.[4]
Əli əl-Qari, şəriət elmlərinin hər sahəsinə aid 180-ə yaxın əsər qələmə almış və demək olar ki, bunların hamısı dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Onun nəşr olunmuş əsərləri bunlardır:
- Hədislə bağlı əsərləri:
- Mirqatəl-məfatih.
- əl-Əsrarul-mərfüə fil-əxbəril-məvzuə (əl-Məvzüatül-kübrə).
- əl-Məsnu fi mərifətil-hədisil-məvzu (əl-Məvzuətüs-suğra).
- əl-Əhədisül-qüdsiyyə vəl-kəlimətül-ünsiyyə.
- əl-Mubinül-muin li-fəhmil-Ərbəin.
- Şərhüş-Şifə.
- Sənidül-ənam şərhu Müsnədil-İmam.
- Cəmül-vəsail fi şərhiş-Şəmail.
- Şərhu Şərhi Nuxbətil-fikər.
- əl-Birrə fi hübbil-hirrə.
- Fiqhlə bağlı əsərləri:
- Fəthu babil-inayə.
- əl-Məsləkül-mütəqassit bil-mənsəkil-mütəvassit.
- Fəthür-rəhman bi-fəzaili şəban.
- Şərh əla nəbzə fi ziyarətil-Mustafa.
- əl-Hizbül-əzəm vəl-virdül-əfxam.
- əl-Hirzüs-səmin.
- ər-Raid fi məsailil-fəraid.
- Risalə fi təzyinil-ibarə li-təhsinil-işarə.
- Təzyinül-ibadə fi rəfis-səbbabə.
- Əqidə və kəlamla bağlı əsərləri:
- Minəhür-rəvzil-əzhər fi şərhil-Fiqhil-əkbər.
- Dəvül-məali şərhu Bədil-əmali.
- Şərhu Əynil-ilm və zəynil-hilm.
- əl-Məşrəbul-vərdi fi həqiqəti (məzhəbi)l-Mehdi.
- Qiraətlə bağlı əsərləri:
- əl-Minəhul-fikriyyə bi-şərhil-Muqəddiməil-Cəzəriyyə.
- Bioqrafiya ilə bağlı əsərləri:
- Mənqaibül-İmamil-Əzəm.
- Nüzhətuə-xatiril-fətir fi tərcəməti Seyyidi əş-Şərif Əbdilqadir.
- əl-Mədinül-ədəni fi fəzli Üveysil-Qərani.
Bunlardan başqa onun "əl-Əsmərül-cəniyyə fi əsmail-Hənəfiyyə", "Şərhul-Muvatta", "Ənvərül-Quran və əsrarul-furqan", "Şərhu Əqaidin-Nəsəfi", "Fəraidül-qəlaid alə əhadisi Şərhil-Əqaid", "Şərhüş-Şatibiyyə" kimi qiymətli əlyazmları da vardır.[5]
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France ʿAlī ibn Sulṭān Muḥammad Qārī' al-Harawī // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 ʻAlī ibn Sulṭān Muḥammad Qārī al-Harawī // opac.vatlib.it (ing.).
- ↑ Qutlay, Xəlil İbrahim. əl-İmam Əli əl-Qari və əsəruhu fiilmil-hədis (ərəb). Beyrut. 1987. 95–96.
- ↑ İbn Abidin. Məcmuətur-rəsail (ərəb). İstanbul. 1907. 346.
- ↑ "ALİ el-KĀRÎ". Archived from the original on 21 mart 2025. İstifadə tarixi: 25 mart 2025.