Ağ diş (roman)

Hekayə canavar–it qarışığı olan qəhrəman doğulmazdan əvvəl başlayır. İki kişi – Bill və Henri – sled itləri ilə birlikdə Lord Alfredin tabutunu Yukon ərazisinin ucqar bölgəsində yerləşən Fort MakGerri adlı şəhərə çatdırmaq üçün səyahətə çıxırlar. Onları bir neçə gün boyunca aclıqdan ölən böyük bir canavar sürüsü izləyir. Sonda bütün itlər və Bill canavarlar tərəfindən yeyildikdən sonra başqa dəstələr Henrini xilas edir; çoxlu adamın gəldiyini eşidən canavarlar sürüsü qaçaraq dağılır. Sonra hekayə, son ovunu da itirən canavar sürüsünü izləyir. Sürünün bir maralı aşırması ilə aclıq bitir və onlar parçalanırlar. Hekayə artıq dişi canavar və onun cütü olan “Bir Göz”lə davam edir. Bir Göz onu daha gənc rəqibini öldürdükdən sonra sahiblənmişdi. Dişi canavar Makenzi çayı yaxınlığında beş baladan ibarət bir yeni nəsil dünyaya gətirir, lakin aclıq səbəbilə onlardan yalnız biri sağ qalır. Bir Göz, mağaradan yemək oğurlayarkən vaşaq tərəfindən öldürülür; dişi canavar sonradan vaşağın yuvası yaxınlığında onun cəsədini tapır. Dişi canavar və yeganə sağ qalmış balası tək başlarına mübarizə aparmaq məcburiyyətində qalırlar. Bir müddət sonra dişi canavar vaşağın balalarını öldürərək öz balasını doyurur. Bunun ardınca vaşaq onların izinə düşür və ölüm-dirim mübarizəsi başlayır. Nəhayət, dişi canavar vaşağı öldürür, lakin ağır şəkildə yaralanır; vaşağın cəsədi yeddi gün ərzində yeyilir və bu müddətdə dişi canavar yaralarından sağalır. Bir gün bala beş yerli insanla qarşılaşır və anası onu qorumaq üçün ortaya çıxır. İnsanlardan biri – Boz Bobr – dişi canavarı qardaşına məxsus olan və aclıq dövründə qaçmış canavar-it Kiş kimi tanıyır. Boz Bobr qardaşının öldüyünü bildiyi üçün Kişi və balasını özünə götürür və başmağı “Ağ Diş” adlandırır. Ağ Diş yerli qəbilə düşərgəsində ağır həyat yaşayır; digər it balaları onu canavar kimi qəbul edərək dərhal hücuma keçir. Yerli insanlar onu qoruyurlar, lakin balalar heç vaxt onu qəbul etmirlər və dəstənin lideri Lip-Lip ona xüsusi zülm edir. Ağ Diş böyüdükcə qəddar, soyuq, tək və təhlükəli bir döyüşçüyə çevrilir – “öz növünün düşməni”. Bu vaxt Ağ Diş anasından ayrılır, çünki Kiş Üç Kartallar tərəfindən başqa bir yerli düşərgəyə satılır. Bir dəfə Ağ Diş Boz Bobrun oğlu Mit-Sahı ona hücum edən bir qrup oğlandan xilas edir və bununla Boz Bobrun hörmətini qazanır. Aclıq dövrü başlayanda Ağ Diş meşələrə qaçır və təsadüfən anası Kişi tapır, lakin Kiş onu qovur, çünki artıq yeni balaları vardır və Ağ Dişi tanımır. Ağ Diş daha sonra Lip-Liplə də qarşılaşır, onu döyüşdə öldürür və düşərgəyə qayıdır. Beş yaşına çatanda Ağ Diş Fort Yukona aparılır ki, Boz Bobr qızıl axtaranlarla ticarət etsin. Orada “Gözəllik” Smith adlı qəddar it döyüşçüsü Boz Bobru viskiyə aludə edir və sərxoş olarkən Ağ Dişi ondan satın alır. Ağ Diş ona salınan bütün rəqibləri – bir neçə canavar və vaşağı belə – məğlub edir. Lakin bir gün Tim Kinan adlı bir qumarbaz döyüşə bir bulldoq – Çeroki – gətirir. Çeroki Ağ Dişin boynundan yapışaraq onun hava yolunu bağlayır və üstünlük qazanır. Ağ Diş boğulmaq üzrə olanda varlı mədən mütəxəssisi Uidon Skott döyüşü dayandırır və zorla Ağ Dişi Beauty Smitdən satın alır. Skott Ağ Dişi əhliləşdirməyə çalışır və uzun, səbirli bir mübarizədən sonra buna nail olur. Skott Kaliforniyaya tək qayıtmaq istəyəndə Ağ Diş onun ardınca qaçır və Skott onu özü ilə aparmağa qərar verir. Sierra Vistada Ağ Diş malikanənin qaydalarına alışmalı olur. Kitabın sonunda qaçmış bir cinayətkar – Cim Hall – onu haqsız yerə həbs etdiyinə görə Skottun atası – Hakim Skottu öldürməyə gəlir. Ağ Diş Cim Hallı öldürür, özü isə ağır yaralanır, lakin sağ qalır. Bundan sonra Skott ailəsindəki qadınlar ona “Mübarək Canavar” adını verirlər. Hekayə Ağ Dişin qoyun iti Kolli ilə dünyaya gətirdiyi balalarla birlikdə günəşdə dincəlməsi ilə bitir.

White Fang (Ağ Diş) – romanın əsas qəhrəmanıdır. O, vəhşi mühitdə doğulmuş canavar-itdir, lakin Gray Beaver onu sahibləndirdikdən sonra daha çox it kimi olmağa başlayır. Lip-Lip tərəfindən zorakılığa məruz qalır və Beauty Smith tərəfindən alınandan sonra döyüş iti olmağa məcbur edilir. Lakin həyatında dönüş nöqtəsi Weedon Scott adlı mehriban sahib tərəfindən alınması olur. Scott onu Kaliforniyanın Santa Clara Vadisindəki evinə aparır. Sonda Ağ Diş ailənin tamhüquqlu üzvünə çevrilir və Judge Scott-u Jim Hall-dan xilas edir.

Kiche – Ağ Dişin anasıdır. O, Gray Beaver-in ölmüş qardaşına məxsus xizək itidir və romanın əvvəlində “dişi canavar” kimi tanınır. Adının Algonkin mifologiyasındakı Gitche Manitou ilahəsinə işarə olması ehtimal olunur.

Lip-Lip – kənddə yaşayan bir it balasıdır. O, Ağ Dişi təhqir edir və incidirdi, nəhayət Ağ Diş onunla döyüşdə qalib gəlib onu öldürür.

One-Eye (Təkgöz) – Ağ Dişin atasıdır. O, tam qan canavardır və sonradan vaşaq tərəfindən öldürülür.

Cherokee – bulldoqdur. O, Weedon Scott müdaxilə edənə qədər Ağ Dişi məğlub edə bilmiş yeganə it idi.

Collie – qoyun iti, Ağ Dişin balalarının anasıdır.

Vaşaq (The Lynx) – aqressiv Kanada vaşağıdır. O, Təkgözü öldürür, lakin sonradan Kiche tərəfindən qisas alınıb öldürülür.

Gray Beaver – Ağ Dişin ilk sahibidir və yerli qəbilə başçısıdır. O, nə Beauty Smith qədər qəddar, nə də Weedon Scott qədər mərhəmətlidir – neytral bir sahibdir.

Beauty Smith – romanın əsas antaqonisti və Ağ Dişin ikinci sahibidir. O, it döyüşü təşkilatçısıdır.

Weedon Scott – varlı qızıl axtaran, Ağ Dişin üçüncü və ona ilk dəfə həqiqi sevgi göstərən sahibidir.

Matt – Weedon Scott-un köməkçisidir və Ağ Dişin əhliləşdirilməsində ona yardım edir.

Judge Scott – Weedon Scott-un atasıdır. White Fang, Jim Hall-un ona hücumunun qarşısını aldıqdan sonra onu ailə üzvü kimi qəbul edir.

Jim Hall – təhlükəli cinayətkardır. O, Judge Scott-dan qisas almaq istəyir, lakin Ağ Diş ona mane olur və Jim Hall öldürülür.

Henry – romanın giriş hissəsində Lord Alfredin tabutunu Bill ilə birlikdə daşıyan personajdır.

Bill – romanın girişində görünən digər personajdır və Kiche başçılıq etdiyi canavar sürüsü tərəfindən öldürülür.

Three Eagles – yerli qəbilə üzvü, Kiche-ni Gray Beaver-dən satın alır.

Tim Keenan – faro oyunçusu, Cherokee-nin sahibidir. Cherokee, Weedon Scott müdaxilə edənə qədər Ağ Dişi məğlub etmiş ilk it idi. "Ağ diş" roman kitabı bir çox dillərə tərcümə edilmişdir. Və bir çox nəşriyyatlar tərəfindən kəşf edilmişdir. Kitabdakı yerlər Rusiya, Kanada və Amerikada yerləşir. Digər qardaşlarından fərqli olaraq boz doğulan canavar balasının hekayəsi danışılır. Bu canavarın adı Ağ dişdir. Ağ diş yarım it ana və canavar atasının övladlarıdır.^[2]

Roman nəşr olunduqdan sonra 89-dan çox dilə tərcümə edilmiş və üç cildlik Brayl versiyasında da çap olunmuşdur. White Fang nəşr edildiyi anda dünya miqyasında böyük uğur qazanmış və xüsusən də gənc oxucular arasında çox məşhur olmuşdur^[3]. Robert Greenwood Ağ dişi “Londonun ən maraqlı və ən iddialı əsərlərindən biri” adlandırmışdır^[4]. Virginia Crane isə iddia edir ki, roman “ümumiyyətlə bədii cəhətdən onun cüt əsəri olan *The Call of the Wild*-dan zəif sayılsa da, Londonun populyar Amerika yazıçısı kimi tanınmasına kömək etmişdir”^[5]. Kitabın nəşrindən qısa müddət sonra London sonradan “təbiət saxtakarları mübahisəsi” adlandırılacaq bir ədəbi debatın hədəfinə çevrildi. Bu mübahisə populyar təbiət yazılarında elm və sentimentalizm arasındakı qarşıdurmanı işıqlandırırdı. Prezident Teodor Ruzvelt 1907-ci ildə “saxta təbiətçilər”ə qarşı çıxaraq konkret olaraq Londonu da bu kateqoriyaya daxil etmişdi. O, "Ağ diş"-dən bir nümunə göstərərək bulldoqla canavar-itin döyüşünü “absurdluğun zirvəsi” adlandırdı^[6]. London bu tənqidə yalnız mübahisə bitdikdən sonra cavab verdi. 1908-ci ildə “Digər Heyvanlar” adlı esse-sində o belə yazmışdır:

“Mən iki kitab yazmaqla ‘günahkaram’. Mənim bu iki hekayəni yazmağım, əslində, bir çox ‘heyvan yazarlarının’ yol verdiyini düşündüyüm heyvanların ‘insanlaşdırılmasına’ etiraz idi. Hekayələrimdə dəfələrlə, çox zaman it-qəhrəmanlarımdan danışarkən yazırdım: ‘O bunları düşünmürdü; sadəcə edirdi’ və s. Bunu dəfələrlə etdim, hətta hekayənin axıcılığını pozmaq bahasına, və bunu etməyimin səbəbi adi oxucuya bu it-qəhrəmanların abstrakt məntiqlə deyil, instinkt, hiss və duyğu ilə hərəkət etdiyini göstərmək idi. Mən həmçinin hekayələrimi təkamülün faktları ilə uyğunlaşdırmağa çalışdım; onları elmi araşdırmaların müəyyən etdiyi çərçivəyə uyğun yazdım və bir gün oyandım ki, özümü ‘təbiət saxtakarlarının’ düşərgəsində görürəm.”