Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinAbdulla bəy Yersili (Yersi, Tabasaran maysumluğu – 28 aprel 1826[1], Pilyaki[d], Rusiya imperiyası[1]) — Tabasaran qazisi, ictimai-siyasi xadim, Şimali Tabasaranın nüfuzlu bəylərindən biri. O, Rusiya imperiyasının Qafqazda hökmranlığını möhkəmləndirməsinə qarşı çıxan yerli hakimlərdən biri olmuşdur.
| Abdulla bəy Yersili | |
|---|---|
| 1810 – 1810 | |
| Əvvəlki | II Rüstəm |
| Sonrakı | Məhəmməd |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 28 aprel 1826[1] |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | sui-qəsd |
| Hərbi xidmət | |
| Döyüşlər | |
Abdulla bəy Tabasaranın Yersi kəndində anadan olmuşdur. Atası Rüstəm qazi Şimali Tabasaran bölgəsinin idarəçisi idi və ailə böyük nüfuza malik idi.
XIX əsrin əvvəllərində Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalı ilə bağlı baş verən hadisələrdə Abdulla bəy rus hakimiyyətinə qarşı çıxan yerli liderlər — Şeyxəli xan və II Surxay xan Qazıqumuxlu ilə bir sırada mübarizə aparırdı. 1806-cı ildə Şeyxəli xan rus qoşunlarının hücumları qarşısında Qubadan çəkilməyə məcbur olduqda, o, məhz öz qohumu Abdulla bəyin yanına — Tabasaranın Yersi kəndinə sığındı.[2]
1818-ci ilin oktyabrında Abdulla bəy Yersili, Şeyxəli xanla birgə Başlı döyüşündə iştirak etmişdir. Şeyxəli xan və Abdulla bəyin başçılıq etdiyi dəstələr Avar, Mehdioğlu, Akuşa və Qazıqumuq qüvvələri ilə birləşərək general Pestelin rəhbərlik etdiyi rus qoşunlarına qarşı vuruşmuşdular. Dörd gün davam edən döyüşdə rus ordusu ağır itkilər verərək geri çəkilmişdir. Döyüşdən sonra Abdulla bəy Şeyxəli xanla birlikdə Qubaya dönmüşdür.[3]
1819-cu ildə general-mayor knyaz Mədətovun rəhbərlik etdiyi rus qoşunları ilə Xuçni kəndi yaxınlığında baş vermiş döyüşdə Abdulla bəy ağır yaralanmış, ailəsi ilə birlikdə Akuşaya çəkilmişdi. Bu hadisədən sonra Tabasaranın bir hissəsi rus hakimiyyətinə sadiq bəylərin nəzarətinə verilmiş, Abdulla bəy isə vəzifə və torpaqlarından məhrum edilmişdi. Lakin o, sağaldıqdan sonra yenidən Rusiya hakimiyyətinə qarşı silahlı müqaviməti davam etdirmişdir. Onun dəstələri Tabasaran və qonşu Qaraqaytaq bölgəsində rus idarəçiliyinə qarşı mütəmadi hücumlar həyata keçirirdilər. Bu fəaliyyətlər Rusiya administrasiyasını ciddi narahat etmiş, Qafqaz canişini general Aleksey Yermolov Abdulla bəyin tutulması və ya öldürülməsi üçün xüsusi tapşırıqlar vermişdir.
1826-cı il aprelin 27-dən 28-nə keçən gecə Abdulla bəy ailəsi ilə birlikdə öz evində baş vermiş güclü partlayış nəticəsində həlak olmuşdur. Müasir tədqiqatlara görə, partlayış əvvəlcədən planlaşdırılmış sui-qəsd idi və Yermolovun tapşırığı ilə hərəkət edən Qaraqaytaq usmisi Adil xanın oğlu Məhəmməd bəy və Novruz bəy tərəfindən həyata keçirilmişdi. Məhəmməd bəyə mükafat olaraq idarə etmək üçün 3 Tərəkəmə kəndi və Bakı qalasında general-mayor Krabbe tərəfindən sədaqət şəhadətnaməsi verilib.[4] Evə iki puddan artıq barıt yerləşdirilmiş və gecə vaxtı partladılmışdı. Partlayış nəticəsində Abdulla bəy, onun iki həyat yoldaşı, iki qızı, oğlu Əli bəy və səkkiz xidmətçi həlak olmuşdur. Yalnız körpə yaşlı oğlu təsadüfən sağ qalmış, böyük oğlu Zal bəy isə həmin gecə kənddə olmadığı üçün xilas olmuşdur.[5]
Hadisə Rusiya imperatoru I Aleksandrın diqqətini cəlb etmişdir. O, Yermolova göndərdiyi məktubda “bir günahkarın hesabına on altı günahsızın ölümündən” narazılığını bildirmiş, lakin Yermolov bu hadisəni “qaçaq başçısının zərərsizləşdirilməsi üçün yeganə vasitə” kimi əsaslandırmışdı.
Abdulla bəyin iki həyat yoldaşı olmuşdur. Onlardan biri, 1797-ci ildə Pəricahan xanımın təşəbbüsü ilə Abdulla bəyə ərə verilən, Fətəli xanın qızı Çimnaz xanımdır.
Abdulla bəy Yersilinin ölümündən sonra onun iqamətgahı olan Yersi kəndindəki ev tamamilə dağıdılmış, sonradan həmin yerdə yeni yaşayış evləri salınmışdır. Yerli sakinlər arasında həmin ərazi uzun müddət “bəy təpəsi” kimi xatırlanmış, qazıntı işləri zamanı hələ də yanan daş parçaları və qırmızı kərpiclər aşkarlanmaqdadır.[6]
- ↑ 1 2 3 4 https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/AKAK/Tom_6_II/141-160/157.htm.
- ↑ Магомедов, Н.А. Дербент и дербентское владение в XVIII - первой половине XIX вв (rus). Mahaçqala: ИИАЭ ДНЦ РАН. 1998. 248.
- ↑ Магомедов, Расул. Даргинцы в дагестанском историческом процессе (rus) (2-ci cild). Mahaçqala: Дагестанское книжное издательство. 1999. 307. ISBN 9785297005778.
- ↑ "Свидетельство военно-окружного начальника в Дагестане генерал-майора Краббе о верности России хана Мамедбека, сына уцмия Каракайтагского Адиль-хана. 2 июня 1829 г." Восточная Литература.
- ↑ "157. Рапорт ген.-м. фон-Краббе ген. Ермолову, от 22-го мая 1826 года, № 18. — Тарку". Восточная Литература.
- ↑ Багдаева, Эльмира. "К 199 летию смерти Абдулла-бека Ерсинского". Зори Табасарана. 29 sentyabr 2025.
- Исмаилова Н.И. "История Ерси и ерсинцев в прошлом и настоящем". (Махачкала, 2022. С. 324-331.)
- Доногуев М. "Ерси (Очерки истории)". (Дербент, 2014)
- Potto V. A. “Кавказская война в мемуарах генерал-лейтенанта Потто”, (Ермоловское время), II cild, XIX fəsil.