Aktivlərin bölüşdürülməsi

Bir çox maliyyə mütəxəssiləri aktivlərin bölüşdürülməsinin investisiya portfeli üzrə gəlirlərin müəyyənləşdirilməsində mühüm faktor olduğunu qeyd edirlər.^[1] Aktivlərin bölüşdürülməsi müxtəlif aktivlərin müxtəlif bazar və iqtisadi şəraitlərdə fərqli nəticə göstərməsi prinsipinə əsaslanır.

Aktivlərin bölüşdürülməsinin əsaslandırılmasının mühüm hissəsi ondan ibarətdir ki, fərqli aktiv sinifləri tam şəkildə korrelyasiya olunmur və buna görə də diversifikasiya ümumi riski, yəni verilmiş səviyyədə gözlənilən gəlir üçün gəlirlərin dəyişkənliyini azaldır. Aktivlərin diversifikasiyası investisiya oyununda “tapacağınız yeganə pulsuz nahar” kimi təsvir edilmişdir.^[2] Akademik araşdırmalar aktivlərin bölüşdürülməsinin əhəmiyyətini, faydalarını və aktiv idarəetmənin problemlərini (bax: akademik araşdırmalar) geniş şəkildə izah etmişdir.

Korrelyasiyalar tam olmadığı müddətcə risk azalır, lakin bu proqnozlar adətən keçmiş dövrdə mövcud olmuş statistik münasibətlərə (məsələn, korrelyasiya və varians) əsaslanaraq həyata keçirilir. Gəlir gözləntiləri də çox vaxt eyni üsulla müəyyənləşdirilir. Bu proqnozlaşdırma üsullarının öyrənilməsi akademik tədqiqatların mühüm istiqamətidir.

Keçmişə əsaslanan bu cür yanaşmalar istifadə olunduqda və müasir portfel nəzəriyyəsinin (MPT) aktivlərin bölüşdürülməsi üçün ənənəvi orta-gözlənilən gəlir–varians optimallaşdırması tətbiq olunduqda, strategiya əslində gələcək risk və gəlirləri tarixə əsasən proqnozlaşdırmış olur. Keçmiş əlaqələrin gələcəkdə də davam edəcəyinə təminat olmadığı üçün bu hal MPT-yə əsaslanan ənənəvi aktiv bölgüsü strategiyalarının “zəif nöqtələrindən” biridir. Digər, daha incə zəifliklərə proqnozlaşdırmada cüzi səhvlərin nəticədə investisiya mandatından kənara çıxan və ya praktik olmayan — bəzən investisiya menecerinin “adi məntiqinə” belə zidd görünən — portfel bölgüsü tövsiyələrinə gətirib çıxarması daxildir.

Bir aktiv sinfi — risklilik və gəlirlilik kimi oxşar xüsusiyyətlərə malik iqtisadi resurslar qrupudur. Aktivlərin bölgüsü strategiyasına daxil edilə biləcək və ya daxil edilməyə biləcək bir çox aktiv növləri mövcuddur.

“Ənənəvi” aktiv sinifləri səhm, təhvil və nağd vəsaitdir:

Səhmlər: dəyər, dividend, artım yönümlü və ya sektor-spesifik (və ya sadalananların hər hansı ikisinin və ya daha çoxunun “qarışığı”); iri kapitalizasiyalı, orta, kiçik və ya mikro kapitalizasiyalı; daxili, xarici (inkişaf etmiş), inkişaf etməkdə olan və ya sərhəd bazarlar.

Təhvillər (ümumi olaraq sabit gəlirli qiymətli kağızlar): investisiya dərəcəli və ya “junk” (yüksək gəlirli); dövlət və ya korporativ; qısamüddətli, orta müddətli, uzunmüddətli; daxili, xarici, inkişaf etməkdə olan bazarlar.

Nağd vəsait və onun ekvivalentləri (məsələn, əmanət hesabı, pul bazarı fondu). Bu üçü arasında bölgü başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul olunur. Adətən konvertasiya olunan təhvillər və üstünlük verilən səhmlər kimi qarışıq alətlər də daxil edilir və onlar həm səhm, həm də təhvil xüsusiyyətlərindən ibarət sayılır.

Digər nəzərdən keçirilə bilən alternativ aktivlər:

Dəyərli iqtisadi məhsullar və son məhsullar — qiymətli metallar və digər maddi sərvətlər.

Ticarət və ya yaşayış daşınmaz əmlakı (habelə REITlər)

Kolleksiya əşyaları — incəsənət nümunələri, sikkələr və markalar

Sığorta məhsulları (annuitet, həyat sığortası müqavilələrinin təhvil verilməsi, katastrofik təhvillər, şəxsi həyat sığortası və s.)

Derivativlər — opsionlar, təminatlı borc alətləri və fyuçerslər

Xarici valyuta

Vençur kapitalı

Özəl kapital

Böhranda olan qiymətli kağızlar

İnfrastruktur

İnvestisiya məqsədləri, risk tolerantlığı, müddət və diversifikasiya əsasında müxtəlif aktiv bölgüsü strategiyaları mövcuddur. Ən geniş yayılmış bölgü növləri: strateji, dinamik, taktiki və nüvə–peyksistemli (core-satellite) bölgüdür.

Strateji aktiv bölgüsünün əsas məqsədi uzunmüddətli investisiya horizontu üçün gözlənilən risk və gəlirlilik arasında optimal balans yaratmağa çalışan aktiv qarışığını formalaşdırmaqdır.^[3] Ümumiyyətlə, strateji aktiv bölgüsü strategiyaları iqtisadi şərait qarşısında “neytraldır”, yəni bazar və iqtisadi vəziyyət dəyişdikcə bölgü nisbətləri dəyişdirilmir.

Dinamik aktiv bölgüsü strateji aktiv bölgüsünə bənzəyir, çünki portfellər uzunmüddətli investisiya horizontu üçün risk və gəlir arasında optimal balans yaratmağa çalışan aktiv qarışığına əsasən qurulur.^[3] Strateji bölgü strategiyalarında olduğu kimi, dinamik strategiyalar da əsas aktiv siniflərinə bağlı qalır; lakin strateji yanaşmadan fərqli olaraq, dinamik portfellər iqtisadi şəraitin dəyişməsinə uyğun olaraq zamanla öz bölgü mövqelərini tənzimləyir.

Taktiki aktiv bölgüsü — investorun portfeli qısa və orta müddətli perspektivdə daha böyük qazanc potensialı göstərən aktivlərə, sektor və ya ayrıca səhmlərə yönəltməyə çalışdığı daha aktiv investisiya yanaşmasıdır.^[4][5] Strateji və dinamik portfellərdə olduğu kimi ilkin aktiv qarışığı müəyyən edilir, lakin taktiki strategiyalar adətən daha aktiv şəkildə ticarət olunur və əsas aktiv siniflərinə tam daxil olmaq və ya onları tam tərk etmək azadlığına malikdir.

Nüvə–peyksistemli bölgü strategiyalarında portfelin əsas hissəsini təşkil edən “nüvə” strateji element olur, portfelin daha kiçik hissəsi isə dinamik və ya taktiki “peyksistemli” (satellite) yanaşma ilə idarə edilir. Bu yolla nüvə–peyksistemli bölgü strategiyaları yuxarıda qeyd olunan strateji və dinamik/taktiki bölgü strategiyalarının hibridi kimi çıxış edir.^[6]

Sənaye sektorları müxtəlif sənaye təsnifatı sistemlərinə (məsələn, Sənaye Təsnifatı Bənçmarkı) uyğun olaraq təsnif edilə bilər.^[7][8] Üst səviyyəli sektorlar aşağıdakı kimi qruplaşdırıla bilər:

Yuxarıda təsvir edilən taktiki aktiv bölgüsü strategiyasına əsasən, iqtisadiyyat artım göstərdikdə investor tsiklik sektorların payını artıra, artım zəiflədikdə isə müdafiə sektorlarına üstünlük verə bilər.

1986-cı ildə Gary P. Brinson, L. Randolph Hood və SEI-nin Gilbert L. Beebower (BHB) 1974–1983-cü illər arasında 91 böyük pensiya fondunun aktiv bölgüsü haqqında araşdırma dərc etdilər.^[10] Onlar pensiya fondlarının səhm, təhvil və nağd seçimlərini müvafiq bazar indeksləri ilə əvəz etdilər. İndeksləşdirilmiş rüblük gəlirin faktiki rüblük gəlirdən daha yüksək olduğu müəyyən edildi. Hər iki gəlir seriyası arasında xətti korrelyasiya 96.7%, təyinlik əmsalı isə 93.6% oldu. 1991-ci ildə Brinson, Singer və Beebower tərəfindən aparılan davam araşdırmasında bu göstərici 91.5% olaraq ölçüldü.^[11] Araşdırmanın nəticəsi göstərdi ki, aktiv seçimlərinin sadə aktiv sinifləri ilə əvəz edilməsi professional pensiya menecerləri qədər, hətta bəzən daha yaxşı nəticə verir. Həmçinin maliyyə planlaması üçün az sayda aktiv sinfi kifayət edir. Maliyyə məsləhətçiləri bu araşdırmaya tez-tez istinad edir və aktiv bölgüsünün digər bütün amillərdən daha vacib olduğunu vurğulayırdılar. Halbuki BHB araşdırması bütün bu amilləri səhvən “bazarın vaxtının seçilməsi” kimi deyil, əslində siyasət seçimi kimi nəzərdən keçirirdi.^[12] Araşdırmanın bir problemi ondan ibarət idi ki, iki gəlir seriyası arasındakı xərclər faktoru açıq şəkildə müzakirə edilməmişdi. Lakin redaktora cavabında Hood qeyd etdi ki, gəlir seriyaları idarəetmə haqlarından əvvəlki göstəricilərdir.^[13]