Nasistlərin hakimiyyətə gəlməsi, yaxud hakimiyyətin nasistlər tərəfindən ələ keçirilməsi (alm. Machtergreifung, Machtübernahme) — Veymar Almaniyasında hakimiyyətin Adolf Hitlerin rəhbərlik etdiyi Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasına (NSDAP) keçməsi və sonradan respublika sisteminin totalitar diktatura ilə əvəzlənməsi prosesi.
Almaniyada nasistlərin hakimiyyətə gəlməsi Veymar Respublikasının sonu oldu. Bu hadisə 12 il davam edən nasist Almaniyasının başlanğıcını qeyd etdi. Nasist təbliğatı “nasional-sosialist inqilabı” terminindən geniş istifadə etmişdir.
“Hakimiyyətin ələ keçirilməsi” (qəsb edilməsi) termini həm demokratiyanın ləğvi və NSDAP hakimiyyətinin bərqərar olması prosesini təsvir etmək üçün, həm də Adolf Hitlerin 30 yanvar 1933-cü ildə Veymar Respublikasının reyx-kansleri təyin edilməsi ilə əlaqədar istifadə olunur. Uzurpasiyanın yekun aktı 19 avqust 1934-cü ildə ölkənin diktaturaya keçidini başa çatdıran referendum hesab olunur.[1]
Adolf Hitler, Yozef Gebbels və digər aparıcı nasistlərin ictimai çıxışları da daxil olmaqla NSDAP təbliğatında "hakimiyyətin ələ keçirilməsi" ifadəsi işlədilir (alm. Machtergreifung). “Milli üsyanın [hökuməti]” (və ya “milli yeniləşmə”), “Alman inqilabı” və başqa ifadələr də işlədilirdi.
Ələ keçirmə o deməkdir ki, NSDAP azad şəkildə seçilmiş parlamenti və qanunun aliliyini onların iradəsi əleyhinə və qeyri-qanuni yollarla hakimiyyətdən məhrum edib. NSDAP 31 iyul 1932-ci ildə Reyxstaq seçkilərində (beş ayda dördüncü seçki) maksimum səsini (13,7 milyon) alaraq əhalinin əhəmiyyətli hissəsinin dəstəyini qazandı, lakin hətta bu kulminasiya məqamında partiya parlamentdə mütləq çoxluğu qazana bilmədi. 1932-ci il prezident seçkilərində Adolf Hitler Hindenburqa uduzdu. Hitlerin reyx-kansler təyin edilməsi üçün Hindenburqla danışıqlar aparmaq cəhdi uğursuzluqla başa çatdı, çünki onun partiyası Reyxstaqda çoxluğa sahib deyildi.
Frans fon Papen yeni reyx-kansler oldu və dərhal nasistlərə fəal kömək etməyə başladı. Onun ilk addımları SA-ya qoyulan qadağanı aradan qaldırmaq və 20 iyul 1932-ci ildə Prussiyada dövlət çevrilişi etmək oldu, nəticədə o , Otto Braunun qanuni sosial-demokrat hökumətini devirdi.
NSDAP-ın işləri getdikcə pisləşir, partiya populyarlığını itirirdi və 5 noyabr 1932-ci il seçkilərində nasistlər iki milyon səs itirdilər. Heç kimin lazımi səs çoxluğu olmadığı üçün 1933-cü il martın 5-nə yeni seçkilər təyin olundu.
1932-ci ilin sonlarında Hitlerin təhriki ilə bir sıra Şərqi Prussiya torpaq mülkiyyətçilərinin, o cümlədən atası Noydek böyük əcdad mülkünün mülkiyyətini adına qeydiyyatdan keçirmiş prezidentin oğlu Oskar fon Hindenburqun dövlət istifadə etmələri barədə məlumatlar yayıldı (bu, Almaniya hökumətinin Şərqdə ən böyük iqtisadi yardım göstərdiyi vaxtdan bəri Prussiya hökumətinə ən böyük maliyyə yardımı göstərirdi). 1920-ci illər, Osthilfe[alm.] altında) sırf şəxsi məqsədlər üçün (dəbdəbəli mallar almaq, məşuqə saxlamaq, bahalı kurortlarda istirahət etmək, kazinolarda qumar oynamaq və digər oxşar cinayətlər törətmək). Eyni zamanda, Oskarın atasının himayəsindən istifadə edərək vergidən yayınması ilə bağlı ittihamlar getdikcə səslənir, prokurorluq araşdırması və böyük qalmaqal baş verirdi.
22 yanvar 1933-cü ildə Oskar fon Hindenburq Hitlerlə iki saatlıq təkbətək görüş keçirdi. Bu görüşdən sonra Oskar onu müşayiət edən məmura deyib: “İndi Hitleri kansler təyin etməkdən başqa çarə yoxdur”. Ehtimal olunur ki, bu söhbət zamanı Hitler Oskarı növbəti ifşalarla hədələyib və əgər prezident buna əməl edərsə, o [Hitler] “Hindenburq işi” ilə bağlı istintaqı dərhal dayandıracaq. Beləliklə, 30 yanvar 1933-cü ildə Paul fon Hindenburq Adolf Hitleri reyxkansleri təyin etdi.
- ↑ Вадим Владиславович Зубов. Политический транзит в Германии в 20–30-е годы XX века: предпосылки, ход, особенности течения // Гуманитарные науки. Вестник Финансового университета . 13 (4). 2023. 58–63. ISSN 2226-7867.