Alvar və ya Əlvər döyüşü— 1578-1590-cı illər Osmanlı-Səfəvi müharibəsi zamanı baş vermiş döyüş. Özdəmiroğlu Osman Paşanın komandanlığındakı Osmanlı ordusu 21 sentyabr 1585-ci ildə Həmzə Mirzənin komandanlığındakı Səfəvi ordusunu məğlub edərək, 25 sentyabr 1585-ci ildə Təbrizi tutdu.
| Alvar döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi–Osmanlı müharibəsi (1578–1590) | |||
.jpg) Özdəmiroğlu Osman Paşa Təbriz səfərində | |||
| Tarix | 21 sentyabr 1585 | ||
| Yeri | Yuxarı Alvar, Təbriz | ||
| Nəticəsi | Osmanlı imperiyası qüvvələrinin qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
.svg){kind=small}
.jpg)
1583-cü ildə İrəvanı ələ keçirən, Məşəl savaşında Səfəvi ordusunu məğlub edərək Şirvanı ələ keçirən Osmanlı ordusu növbəti hədəfində keçmiş Səfəvi paytaxtı Təbrizi təyin etdi (Təbriz 1514, 1534, 1535 və 1548-ci illərdə dörd dəfə Osmanlı ordusu tərəfindən tutulub, lakin məsafənin uzaqlığı səbəbi ilə Osmanlı ordusu bu hadisələrin hər birində şəhəri boşaltmalı və geri çəkilməli olub.).[1]
Sədrəzam və Sərdar-i əkrəm Özdəmiroğlu Osman Paşanın komandanlığındakı Osmanlı ordusu 1584-1585-ci illərin qışını Kastamonuda keçirdikdən[2] sonra Amasya-Tokat-Sivas yolu ilə Ərzuruma çatdı. Səfəvi hökmdarı Məhəmməd Xudabəndənin ordusunun Təbriz yaxınlığında topladığını eşidən Özdəmiroğlu Osman Paşa da Təbrizə doğru irəlilədi. Sentyabrın 20-də Sufiyana çatan Osmanlı ordusuna qarşı iki Səfəvilər iki strategiya seçmişdilər: Birincisi, Osmanlı ordusunun marşrutu boyunca taxıl və su ehtiyatlarını məhv etmək, Təbrizin dinc əhalisini təxliyə etmək və zəifləmiş Osmanlı ordusunu şəhər kənarına sıxışdırıb, geniş miqyaslı hücumla məhv etmək; İkincisi isə, Təbriz əhalisinə söykənərək müdafiə müharibəsi aparmaq idi. İkinci strategiya əsas götürülərək, Təbrizdə istehkam və barrikadalar qurulmağa başlandı.
Sufiyandan Təbrizə doğru irəliləyən Osmanlı ordusu ilk olaraq Sufiyan yaxınlığında Səfəvilərlə qarşılaşdı. Osmanlı ordusu döyüş dəstəsini təşkil edərək irəliləməyə davam etdi.[3] Van valisi Cığalızadə Yusif Sənan Paşa və Diyarbəkir valisi Solak Fərhad Paşazadə Mehmed Paşa öz əsgərləri ilə ordunun önünə doğru irəlilədilər. Ordunun sağ cinahında məhdud sayda Rumeli və Sivas əsgərləri ilə Anadolu valisi Həsən Paşa, sol cinahında isə Hələb valisi Oxçuzadə Mehmed Paşa ilə Ərzurum və Trablus əsgərləri də var idi. Maraş valisi Davud Xan və Qaraman valisi Murad Paşa arxa mühafizəni təşkil etdilər. Mərkəzdə Darbzenlər, arxalarında isə Yeniçərilər var idi.[4]
Buna cavab olaraq Səfəvi şahzadəsi Həmzə Mirzənin komandanlığı altında olan qoşunlar (təxminən 5000 piyada və 5000 süvari) Osmanlı ordusunun yaxınlaşdığı yol boyunca Təbrizi əhatə edən bağlarda pusqu quraraq gözləməyə başladılar. Osmanlı ordusu Təbrizdən təqribən 18 kilometr şimal-qərbdə Əlvərə yaxınlaşarkən pusquda olan Səfəvi qüvvələri mövqelərindən çıxaraq Osmanlı ordusunun sol cinahına hücum etdilər və Osmanlı ordusunun sağ cinahındakı Rumeli qoşunları ilə döyüş başlandı (21 sentyabr 1585).[5]
İlk döyüşdə Rumeli Dəlilərinin başçısı öldürüldükdən sonra Səfəvi qüvvələri təzyiqlərini gücləndirərək Osmanlı ordusunun sağ cinahını sıxışdırmağa başladılar. Nəticədə Özdəmiroğlu Osman Paşa cinahı möhkəmləndirmək üçün Van bəylərbəyi Cığalızadə Yusif Sənan Paşa və Diyarbəkir bəylərbəyi Mehmed Paşanın komandanlığı altında qoşun göndərməli oldu.
Yeni gələn qüvvələr Həmzə Mirzənin komandanlığı altında olan Səfəvi qüvvələrinə birbaşa hücuma keçdilər. Bu hücumdan sarsılan Səfəvi qüvvələri, əsir verərək, geri çəkilməyə başladı.[5] Günorta saatlarına qədər davam edən döyüşlərdə Van sərkərdəsi Bilalın oğlu Qoçu bəy Səfəvi Pazuki hökmdarı Qılınc bəyi öldürdü, Qaradağ hakimi və Həmzə Mirzənin Divan bəyi əsir alındı.
Həmzə Mirzə geri çəkilərək Təbrizdən 12 mil aralıda əsas Səfəvi ordusu ilə gözləyən atası Məhəmməd Xudabəndəyə qoşuldu. Özdəmiroğlu Osman Paşa bu qələbədə böyük rolu olan: Van valisi Cığalızadə Sənan Paşa, Diyarbəkir valisi Solak Fərhad Paşa, keçmiş Şəhrizor valisi Çərkəz İsgəndər Paşazadə, Bolu valisi Mehmed bəy və bu zəfərdə mühüm rol oynamış Bitlis valisi Şərəf xanı mükafatlandırdı.[6]
Alvarda Səfəvi ordusunun pusqusunu dəf edən və Həmzə Mirzəni məğlubiyyətlə geri çəkilməyə məcbur edən Osmanlı ordusu yoluna davam edərək əvvəlcə Təbrizin şimalından keçən Acısu çayına doğru irəliləyərək, şəhərin sərhədlərinə çatır (23 sentyabr). Sonrakı döyüşlərdə Təbriz əhalisi və qarnizonu Osmanlı ordusunun artilleriyasına müqavimət göstərə bilməyəcəklərini anlayaraq 1585-ci il sentyabrın 25-də təslim oldular.[7]
- ↑ "İslam Ansiklopedisi, "Tebriz" maddesi, İstanbul (2011), c.40, s.220". 8 Aralık 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 Mart 2022.
- ↑ "Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri-I 1578-1590", Bekir Kütükoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul (1962), s. 147-148
- ↑ "1585 Yılında Tebriz Seferine Çıkan Osmanlı Ordusunun İkmâl ve İaşesi", Orhan Kılıç, Askerî Tarih Bülteni, S. 46, Şubat 1999, s. 111-112
- ↑ "Osmanlı-Safevî Mücadelesinde Askerî Harekât Alanı ve Muharebeler (1578-1590), Turgay Koçak, 29 Mayıs Üniversitesi, İstanbul (2016), s.62
- ↑ 1 2 Sultan III. Murâd Dönemi Osmanlı Şark Seferlerini İhtiva Eden İki Manzum Tarih: Âsafî'nin Şecâatnamesi ve Harîmî'nin Gonca-i Bâğ-ı Murâd'ı", Süleyman Eroğlu, International Journal of Humanities and Research, Şubat 2020, Yıl: 4, Sayı: 4, c.3, s.62
- ↑ "Habeşistan'dan Kafkasya'ya Bir Osmanlı Paşası: Özdemiroğlu Osman Paşa", Çetin Sungur, Hacettepe Üniversitesi, Ankara (2012), s.129-130
- ↑ "Iran at War", Dr. Kavekh Farookh, Osprey Publishing (2011), Oxford (2011), s.50