Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.
 Kömək
Kitab yaradıcısı ( deaktiv et )
 Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin Kitabı göstər (0 səhifə) Səhifə təklif edin

Anonimlik

  • Məqalə
  • Müzakirə

Anonimlik (ing. anonymity) — bir şəxsin və ya təşkilatın kimliyinin başqaları tərəfindən müəyyən edilə bilmədiyi vəziyyət və ya vəziyyətlərin məcmusu. Bu anlayış həm sosial elmlər, həm də informasiya təhlükəsizliyi və rəqəmsal məxfilik sahələrində geniş tətbiq olunur. Anonimlik fərdlərə öz fikirlərini azad ifadə etmək, ictimai müzakirələrdə iştirak etmək və şəxsi həyatın toxunulmazlığını qorumaq imkanı verir. Rəqəmsal mühitdə anonimlik çox vaxt internet və sosial media platformalarında istifadəçi kimliyinin gizlədilməsi ilə əlaqələndirilir. IP ünvanlarının gizlədilməsi,[1] VPN xidmətləri, Tor şəbəkəsi və kriptovalyutalar rəqəmsal anonimliyi təmin edən əsas texnologiyalar sırasındadır. Bu vasitələr onlayn fəaliyyətlərin izlənməsini çətinləşdirir və istifadəçilərə məxfilik səviyyəsini artırmağa imkan verir.

2008-ci il fevralın 10-da Sayentologiya mərkəzinin qarşısındakı etirazçılar üzlərini gizlətmək üçün maskalar, şərflər, başlıqlar və gün eynəyi, həmçinin barmaq izlərini buraxmamaq üçün əlcəklər və uzunqollar taxdılar.

Anonimlik konsepsiyası həm də siyasi fəallıq və ifadə azadlığı baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Tarix boyu anonim nəşrlər və imzasız yazılar ictimai debatların formalaşmasına və senzuraya qarşı mübarizəyə töhfə vermişdir.[2][3] Bununla yanaşı, anonimlik bəzi hallarda kibercinayətkarlıq, fırıldaqçılıq və qanunsuz fəaliyyətlər üçün də istifadə edilə bilər. Hüquq sistemlərində anonimliklə bağlı yanaşmalar müxtəlifdir: bəzi ölkələr anonim ifadə azadlığını qoruyur, digərlərində isə milli təhlükəsizlik və ictimai nizam naminə məhdudiyyətlər tətbiq olunur. Etika baxımından anonimlik həm fərdi hüquqların müdafiəsi, həm də ictimai məsuliyyətin balanslaşdırılması kimi ikiqat xarakter daşıyır.

Müasir dövrdə anonimlik və verilənlərin anonimləşdirilməsi anlayışları bir-birini tamamlayaraq fərdi məxfilik, ictimai təhlükəsizlik və texnoloji inkişaf arasında dinamik əlaqə yaradır.

Mündəricat

  • 1 Etimologiyası
  • 2 Təxəllüs
  • 3 Psixoloji təsirlər
  • 4 Anonimlik, ticarət və cinayət
  • 5 Xeyriyyəçilikdə anonimlik
  • 6 Anonimlərin üzləşdiyi problemlər
  • 7 Anonimə istinad
  • 8 Anonimlik və mətbuat
  • 9 İstinadlar
  • 10 Biblioqrafiya

Etimologiyası

Anonimlik sözünün etimologiyası qədim yunan dilindəki anōnymos (ἀνώνυμος) ifadəsindən yaranır ki, bu da “adı olmayan” mənasını verir. Bu termin latınca anonymus vasitəsilə orta əsrlərdə Avropa dillərinə keçmişdir. Orta əsr mətnlərində anonimlik əsasən müəllifin adının gizli saxlanılması ilə bağlı işlədilmişdir. Ədəbiyyat və tarix mənbələrində müəllifin adını gizlətmək bəzən siyasi və dini təzyiqlərdən yayınmaq məqsədi daşıyırdı.[4]

XVI–XVII əsrlərdə Avropa çap mədəniyyətinin inkişafı ilə anonim nəşrlərin sayı artmışdır. Bu dövrdə anonimlik həm müxalif fikir ifadəsi, həm də məxfilik vasitəsi kimi qəbul edilirdi. Hüquq sahəsində isə “anonim” termini imzasız sənəd və ya naməlum müəllif mənasında işlənməyə başlamışdır. Müasir dövrdə anonimlik anlayışı yalnız yazılı mətnlərlə məhdudlaşmır, internet və rəqəmsal texnologiyalar kontekstində də genişlənmişdir.[5] və fərdi məlumatların qorunması ilə bağlı qanunvericiliklər bu anlayışın hüquqi çərçivəsini müəyyənləşdirir. Bir çox mədəniyyətlərdə anonimlik bəzən mənfi, bəzən isə müsbət çalarlarla qəbul edilir. Terminologiyanın tarix boyu dəyişməsi sosial münasibətlərin və texnologiyanın inkişafı ilə sıx bağlıdır. Beləliklə, “anonimlik” sözü həm dilçilik, həm də sosial elmlər baxımından çoxqatlı mənaya malikdir.[6]

Təxəllüs

Psevdonimlik anonimliklə yaxından əlaqəli anlayışdır və “saxta ad altında çıxış etmə” mənasını verir. Psevdonim istifadə edən şəxs öz kimliyini tam gizlətmədən, sadəcə başqa ad altında fəaliyyət göstərir.[7] Ədəbiyyatda və incəsənətdə psevdonimlər geniş yayılmışdır; məsələn, qadın yazarların kişi adları ilə yazması tarixi nümunələrdə müşahidə olunur. Bu, sosial maneələri aşmaq və yaradıcılığı sərbəst ifadə etmək üçün bir vasitə olmuşdur. İnternet dövründə psevdonimlik istifadəçilərə müəyyən dərəcədə tanınmaqla yanaşı, şəxsi həyatlarını qorumaq imkanı verir. Sosial şəbəkələrdə və forumlarda ləqəblər həm fərdi brend yaratmaq, həm də özəl məlumatı gizlətmək məqsədi daşıyır. Psevdonimlik bəzən hüquqi müstəvidə də nəzərə alınır, çünki bəzi sahələrdə istifadəçi razılığı və şəffaflıq tələb olunur.[8]

Musiqi, təsviri incəsənət və hətta elmi nəşrlər sahəsində psevdonimlərin istifadəsi tarix boyu davam etmişdir. Bu yanaşma insanlara yaradıcı azadlıq verir, lakin eyni zamanda məsuliyyət məsələlərini də gündəmə gətirir.[9] Psevdonimlik və anonimlik arasında əsas fərq, birincidə müəyyən tanınma və təkrarlanan şəxsiyyətin mövcud olmasıdır. Bu fərq sosiologiya və psixologiya sahələrində fərdi identiklik və sosial davranışların təhlilində mühüm əhəmiyyət daşıyır.[10][11]

Psixoloji təsirlər

Anonimlik insan psixologiyasına müxtəlif istiqamətlərdə təsir göstərir və bu təsirlər həm müsbət, həm də mənfi ola bilər. Araşdırmalar göstərir ki, anonimlik şəxsə daha sərbəst ifadə imkanı yaradır və özünüifadə azadlığını artırır. Bu vəziyyət sosial normativlərin təzyiqini azaldaraq fərdin emosional rahatlığını gücləndirə bilər.

Digər tərəfdən, anonimlik bəzən məsuliyyət hissinin azalmasına və aqressiya səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olur.[12] Sosial psixologiyada “deindividualizasiya” nəzəriyyəsi anonim şəraitdə fərdi kimliyin zəifləməsini və kütləvi davranışların güclənməsini izah edir. İnternet forumları və sosial şəbəkələrdə anonim yazışmalar daha kəskin ifadələr və təhqiramiz rəylərlə müşayiət oluna bilər. Anonim qalmaq şəxsin özünə inamını müsbət təsir edə, amma eyni zamanda empatiya hissini zəiflədə bilər.

Psixoterapiya prosesində anonimlik bəzən müsbət rola malikdir, çünki pasiyent daha açıq danışa bilir. Ancaq anonim münasibətlərdə uzunmüddətli etimadın formalaşması çətinləşir. Araşdırmalar həmçinin göstərir ki, anonim şəraitdə riskli qərarvermə halları artır. Bu təsirlər mədəniyyətlər və fərdi xüsusiyyətlərə görə dəyişkəndir. Beləliklə, anonimliyin psixoloji nəticələri çoxşaxəlidir və şəraitdən asılı olaraq həm faydalı, həm də zərərli ola bilər.[13]

Anonimlik, ticarət və cinayət

Ticarət və cinayət kontekstində anonimlik həm iqtisadi azadlıqları qoruma, həm də hüquq-mühafizə problemləri yaratma potensialına malikdir. Onlayn alış-verişdə istifadəçilərin şəxsi məlumatlarının qorunması üçün müəyyən dərəcədə anonimlik tələb olunur. Kriptovalyuta əməliyyatları və elektron ödəmə sistemləri istifadəçilərə məxfilik imkanı verir, bu isə ticarət azadlığı baxımından müsbət qiymətləndirilir. Lakin eyni imkanlar çirkli pulların yuyulması və qeyri-qanuni bazarların genişlənməsi üçün də şərait yaradır. Qanunsuz əmtəələrin satıldığı “qaranlıq veb” (ing. dark web) platformalarında anonimlik əsas fəaliyyət prinsipi kimi çıxış edir.[14]

Hüquq-mühafizə orqanları üçün bu, cinayətkarların izlənilməsini çətinləşdirir. Anonim əməliyyatlar vergi qaçaqçılığı və qeyri-leqal maliyyə axınlarının qarşısını almaqda da maneə yarada bilər.[15] Bununla yanaşı, qanuni bizneslər də müştərilərinə məxfilik təklif edərək rəqabət üstünlüyü əldə etməyə çalışırlar. Ticarətdə anonimlik istehlakçı hüquqlarının qorunması və fərdi məlumatların təhlükəsizliyi baxımından müsbət dəyərə malikdir. Ancaq bu balansın pozulması iqtisadi sabitliyə mənfi təsir göstərə bilər. Dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar bu sahədə hüquqi tənzimləmələr üzərində işləyir. Nəticə etibarilə, ticarət və cinayət sahəsində anonimlik həm imkan, həm də risk mənbəyidir.[16]

Xeyriyyəçilikdə anonimlik

Xeyriyyəçilikdə anonimlik bağışlayan şəxsin kimliyinin gizli qalması ilə xarakterizə olunur. Bu, donorların öz adlarını açıqlamadan maliyyə dəstəyi verməsinə imkan yaradır.[17] Anonim bağışlar sosial təzyiqdən və ictimai qiymətləndirmədən yayınmağa şərait yaradır. Bir çox mədəniyyət və dinlərdə anonim yardım xüsusi dəyər və əxlaqi üstünlük hesab olunur. Xeyriyyə təşkilatları anonim donorları qorumaq üçün xüsusi prosedurlar tətbiq edirlər.[18]

Bu yanaşma bağışçı ilə alıcı arasında şəxsi məlumatların qorunmasını təmin edir.[19] Eyni zamanda, anonimlik maliyyə şəffaflığı və hesabatlıq tələbləri ilə balanslaşdırılmalıdır. Müasir onlayn xeyriyyə platformaları bu prinsipi təmin etmək üçün texnoloji həllər təklif edir. Anonim bağışlar həm kiçik, həm də böyük miqyaslı kampaniyalarda istifadə olunur.[20] Araşdırmalar göstərir ki, bəzi insanlar daha çox anonim şəkildə bağış etdikdə motivasiyaları artır. Anonimlik həm də kreativ və sürpriz kampaniyaların təşkilinə imkan verir. Bu yanaşma həm şəxsi, həm də ictimai maraqları qorumağa xidmət edir. Nəticədə, xeyriyyəçilikdə anonimlik həm etik, həm də praktik əhəmiyyət daşıyır.[21]

Anonimlərin üzləşdiyi problemlər

Anonim olan şəxslər bir sıra sosial, hüquqi və texnoloji problemlərlə üzləşirlər.[22] İlk növbədə, hesabatlılıq və məsuliyyət məsələləri mürəkkəbləşir. Hüquqi sistemlərdə anonimlik bəzi hallarda şəxsi hüquqların qorunmasını çətinləşdirə bilər. Onlayn anonim istifadəçilər təhlükəsizlik və identifikasiya riskləri ilə qarşılaşırlar. Eyni zamanda, anonim şəraitdə dezinformasiya və saxta məlumatların yayılması asanlaşır.[23][24] Sosial mediada anonim profillər bəzən troll və ya aqressiv davranışlar üçün istifadə olunur. Bu, həm fərdi, həm də icma səviyyəsində zərərlərə səbəb ola bilər.

Anonimlik etik dilemmləri gündəmə gətirir, çünki məsuliyyət və azadlıq balansı pozula bilər. Araşdırmalar göstərir ki, anonim şəraitdə empatiya səviyyəsi azalır. Hüquqi baxımdan, anonim şəxs üçün şəxsiyyətin müəyyən edilməsi prosesi mürəkkəb və uzun ola bilər. Texnoloji müdaxilələr və izləmə metodları anonimliyi məhdudlaşdıra bilər. Bu məsələlər həm fərdi hüquqlar, həm də ictimai nizam üçün vacibdir. Beləliklə, anonim olmaq müəyyən üstünlüklər təqdim etsə də, ciddi risk və çağırışlarla müşayiət olunur.[25]

Anonimə istinad

Anonim olan şəxslərə istinad edərkən xüsusi diqqət tələb olunur.[26][27] Mənbənin kimliyinin gizli qalması, məlumatın obyektivliyini və məxfilik prinsiplərini qorumaq üçün vacibdir. Jurnalistika və akademik nəşrlərdə anonim mənbələrdən istifadə tez-tez rast gəlinir. Bu, xüsusilə həssas mövzular və ya təhlükəli şəraitdə fəaliyyət göstərən insanlar üçün əhəmiyyətlidir. Anonim mənbəyə istinad edərkən məlumatın doğruluğu və etibarlılığı yoxlanmalıdır.[28]

Bəzən “anonim mənbə” termini əvəzinə “məlumat verən şəxs” ifadəsi işlədilir. Mənbənin qorunması üçün əlavə texniki və hüquqi tədbirlər tələb oluna bilər. Onlayn mühitdə anonim istifadəçilərə istinad edərkən dijital izlərin qorunması önəmlidir. Anonimliyə hörmət etmək həm etik, həm də hüquqi məsuliyyətləri əhatə edir. Jurnalistlər və tədqiqatçılar üçün mənbəyə düzgün istinad məlumatın keyfiyyətini artırır. Anonim mənbələrdən istifadə məlumatın geniş yayılmasına şərait yaradır. Bununla belə, anonim istinad riskləri, məsələn, məlumatın təhrif olunması və ya sui-istifadə halları da mövcuddur. Nəticədə, anonim mənbələrdən istinad edərkən balanslı və diqqətli yanaşma tələb olunur.

Anonimlik və mətbuat

Mətbuat və media sahəsində anonimlik jurnalistikanın əsas prinsiplərindən biri kimi çıxış edir. Jurnalistlər tez-tez mənbələri qorumaq üçün anonimlikdən istifadə edirlər. Bu, xüsusilə həssas məlumatlar, korrupsiya və siyasi təzyiqlər mövzusunda əhəmiyyətlidir. Anonim mənbələr oxuculara daha tam və doğru məlumat təqdim etmək üçün imkan yaradır. Eyni zamanda, anonim mənbələrdən istifadə etik və hüquqi çətinliklər doğura bilər. Media orqanları mənbə anonimliyini qorumaq üçün daxili protokollar tətbiq edirlər. Anonim mənbələr bəzən informasiya təhlükəsizliyi və jurnalist təhlükəsizliyi üçün kritik rol oynayır.[29]

Onlayn jurnalistikada anonimlik daha geniş yayılmışdır, çünki istifadəçilər və müəlliflər kimliklərini gizlədə bilirlər. Bəzi hallarda anonim xəbərlər yanlış və ya qərəzli məlumat yaymaq üçün istifadə oluna bilər. Bu səbəbdən redaktorlar mənbələrin etibarlılığını yoxlamağa böyük diqqət ayırırlar.[30] Anonim mənbələr ictimai maraqların müdafiəsi və senzura ilə mübarizə üçün də vacibdir. Media sahəsində anonimlik həm oxucuların, həm də jurnalistlərin hüquqlarını qorumağa xidmət edir. Nəticədə, anonimlik və mətbuat prinsipləri arasında həssas balans mövcuddur.[31][32][33]

İstinadlar

  1. ↑ Wallace, Kathleen A. "Anonymity". Ethics and Information Technology. 1. 1999: 23–35. doi:10.1023/A:1010066509278.; Nissenbaum, Helen. "The Meaning of Anonymity in an Information Age". The Information Society. 15 (2). 1999: 141–44. doi:10.1080/019722499128592.; Matthews, Steve. "Anonymity and the Social Self". American Philosophical Quarterly. 47. 2010: 351–63.
  2. ↑ Ghappour, Ahmed. "Data Collection and the Regulatory State". Connecticut Law Review. 49 (5). 1 sentyabr 2017: 1733.
  3. ↑ Ghappour, Ahmed. "Tallinn, Hacking, and Customary International Law". AJIL Unbound. 111. 1 yanvar 2017: 224–228. doi:10.1017/aju.2017.59.
  4. ↑ Scott, Craig R. "Anonymous Communication in Organizations: Assessing Use and Appropriateness". Management Communication Quarterly. 19 (2). 2005: 157. doi:10.1177/0893318905279191.
  5. ↑ Tsikerdekis, Michail. "The effects of perceived anonymity and anonymity states on conformity and groupthink in online communities: A Wikipedia study". Journal of the Association for Information Science and Technology. 64 (5). 8 mart 2013: 1001–1015. doi:10.1002/asi.22795.
  6. ↑ Carbonell, Rachel. "Print Email Facebook Twitter More Judges admit to emotion in court but say they avoid bias in judgments". ABC News. Australian Broadcasting Corporation. 28 sentyabr 2016. 29 sentyabr 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2016.
  7. ↑ Caner, Daniel F. "Clemency, A Neglected Aspect of Early Christian Philanthropy". Religions. 9 (8). 26 iyun 2018: 229. doi:10.3390/rel9080229.
  8. ↑ Donors Increasingly Make Their Big Gifts Anonymously, Chronicle Analysis Finds Arxivləşdirilib 2008-01-21 at the Wayback Machine By Sam Kean (January 09, 2008) The Chronicle of Philanthropy
  9. ↑ "About us". The Economist. 24 mart 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2015.
  10. ↑ "Editorial Guidelines" (PDF). 14 iyul 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 8 fevral 2015.
  11. ↑ Eaman, Ross. The A to Z of Journalism. Scarecrow Press, 2009. 12 oktyabr 2009. səh. 73. ISBN 9780810870673. 8 fevral 2015 tarixində arxivləşdirilib.
  12. ↑ Anonymous Online Comments:The Law and Best Media Practices from Around the World, by Kyle A. Heatherly, Anthony L. Fargo, and Jason A. Martin, October 2014
  13. ↑ Jacob Palme and Mikael Berglund, "Anonymity on the Internet" Arxivləşdirilib 2008-02-21 at the Wayback Machine, Jacob Palme's Home Page
  14. ↑ Ohm, Paul. "Broken Promises of Privacy: Responding to the Surprising Failure of Anonymization". UCLA Law Review. 57. 13 avqust 2009: 1701, 2010. SSRN 1450006.
  15. ↑ "Anonymous email". İstifadə tarixi: 22 iyul 2024.
  16. ↑ Tynan, Dan. "Real names, real problems: Pseudonymity under siege Arxivləşdirilib 2013-09-20 at the Wayback Machine." ITWorld. September 17, 2013. Retrieved on September 22, 2013.
  17. ↑ King, Alison. "Constitutionality of Cyberbullying Laws: Keeping the Online Playground Safe for Both Teens and Free Speech". Vanderbilt Law Review. 63 (3). aprel 2010: 845–884. 28 iyun 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2013.
  18. ↑ Armerding, Taylor. "Teen cyberbullying grows with "anonymous" social chat apps". 24 mart 2014. 4 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 iyun 2016.
  19. ↑ Kang et al. (2013). Why Do People Seek Anonymity on the Internet? Informing Policy and Design. CHI 2013.
  20. ↑ Radford, Mike. "Horizon: The defenders of anonymity on the internet". BBC News. 3 sentyabr 2014. 14 fevral 2015 tarixində arxivləşdirilib.
  21. ↑ Anonymity on the Internet: Why the Price May Be Too High Arxivləşdirilib 2015-03-19 at the Wayback Machine, by David Davenport, COMMUNICATIONS OF THE ACM April 2002/Vol. 45, No. 4
  22. ↑ Davenport, David. "Anonymity on the Internet: Why the Price May Be Too High" (PDF). Michigan Technological University. aprel 2002. 10 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
  23. ↑ Froomkin, A. Michael. "Legal Issues in Anonymity and Pseudonymity". The Information Society. 15 (2). 1999: 113–127. doi:10.1080/019722499128574.
  24. ↑ Oppliger, Rolf. "Privacy protection and anonymity services for the World Wide Web (WWW)". Future Generation Computer Systems. 16 (4). 2000: 379–391. doi:10.1016/S0167-739X(99)00062-X.
  25. ↑ By the Water Cooler in Cyberspace, the Talk Turns Ugly Arxivləşdirilib 2016-07-04 at the Wayback Machine, by Reed Abelson, New York Times, 29 April 2001
  26. ↑ Wallace, Jonathan D. "Nameless in Cyberspace, anonymity on the Internet" (PDF). cato.org. CATO Institute. 8 dekabr 1999. 27 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 may 2018.
  27. ↑ "Nameless in Cyberspace: Anonymity on the Internet". 1 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 iyun 2016.
  28. ↑ Froomkin, A. Michael. "Anonymity and its Enmities". Journal of Online Law. 1. 1995. art. 4. SSRN 2715621.
  29. ↑ Anonymity on the Internet Arxivləşdirilib 2008-02-21 at the Wayback Machine, by Jacob Palme, using much material from the paper "Usenet news and anon.penet.fi" by Mikael Berglund
  30. ↑ "Gabriella Coleman on Anonymous" Arxivləşdirilib 2012-01-28 at the Wayback Machine. Brian Lehrer Live. Vimeo. February 9, 2011. Retrieved March 24, 2011.
  31. ↑ McIntyre v. Ohio Elections Comm'n, 514 U.S. 334, 342 (1995)
  32. ↑ Talley v. California, 362 U.S. 60, 64 (1960)
  33. ↑ See TOMAS A. LIPINSKI, TO SPEAK OR NOT TO SPEAK: DEVELOPING LEGAL STANDARDS FOR ANONYMOUS SPEECH ON THE INTERNET 942 (2002)

Biblioqrafiya

  • Gröndahl, Tommi; Asokan, N. "Text Analysis in Adversarial Settings: Does Deception Leave a Stylistic Trace?". ACM Computing Surveys. 52 (3). 2020: 1–36. arXiv:1902.08939. doi:10.1145/3310331.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Anonimlik&oldid=8319205"
Informasiya Melumat Axtar