Asudə vaxt

Asudə vaxt^[1]^[2] və ya boş zaman^[3]^[4] — iş fəaliyyəti və zəruri şəxsi məşğuliyyətlərdən kənarda qalan zaman intervalı.

Başqa sözlə, qida qəbulu, yuxu, işə getmək, müəssisə idarəçiliyi, məktəbə getmək, ev tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi və məişət işləri kimi məcburi fəaliyyətlərin əvvəli və ya sonrasında istirahət üçün ayrılan sərbəst zamandır.^[5]^[6] İnsanların iş həyatından və gündəlik öhdəliklərindən geriyə qalan müddətdə öz inkişaflarını təmin etmək məqsədilə incəsənət, siyasət, idman və s. kimi sahələrlə məşğul olmalarını ifadə edir.^[7]^[8]

Asudə vaxt anlayışı iki əsas yanaşma üzrə izah olunur:

İqtisadi yanaşma — asudə vaxt əmək prosesindən kənarda qalan qüvvənin genişlənməsi, fərdin daha inkişaf etmiş şəxsiyyətə çevrilməsinə xidmət edən vasitə kimi dəyərləndirilir.

Sosioloji yanaşma — sosial zaman fenomeninin hərtərəfli tədqiqini, asudə vaxtın sosial-tarixi və fərdi xüsusiyyətlərdən asılılığının öyrənilməsini əhatə edir.

Asudə vaxtın fərdi istifadə tipləri

Asudə vaxt

Yaradıcı tip — bu tipin əsas xüsusiyyəti şəxsin özünü təsdiq etmək məqsədilə yaradıcı akt çərçivəsində yeni bir obyekt yaratmağa və ya mövcud olanı təkrarlamağa yönəlmiş fəaliyyət növünü seçməsidir.
Mədəni-istehlakçı tip — fərdin mənəvi-mədəni səviyyəsini yüksəltməyə yönəlmiş fəaliyyətləri əhatə edir; balet, muzey, teatr, filarmoniya, rəsm qalereyaları, sərgilər, konsertlər, kitabxanalar və digər mədəni məkanlara baş çəkmə bu qrupa daxildir.
Rekreativ tip — əyləncəyə yönəlmiş istirahət formalarını əhatə edir; balıqçılıq, turizm, rəqs və digər oxşar fəaliyyət növləri bu kateqoriyaya daxildir.

Aşağıdakı mətn Azərbaycan dilinə rəsmi və ensiklopedik üslubda tərcümə edilmişdir:

Assosial-hedonist tip anlayışı

İctimai parklar ilkin olaraq asudə vaxtın keçirilməsi, istirahət və idman məqsədləri üçün yaradılmışdır

Asudə vaxtını divanda dincələrək keçirdən kişi

Oazisdə asudə vaxtını üzgüçülüklə keçirdən insanlar

Assosial-hedonist asudə vaxt tipi, şəxsin asudə vaxtını əsasən şəxsi zövq və ləzzət əldə etməyə yönəlmiş fəaliyyətlərlə keçirməsi, lakin bu fəaliyyətlərin cəmiyyətin əxlaqi normaları, sosial dəyərləri və ümumi qəbul edilmiş davranış qaydaları ilə ziddiyyət təşkil etməsi ilə xarakterizə olunur. Bu tip fəaliyyətlər sosial baxımdan qeyri-məqbul, bəzən isə açıq şəkildə zərərli hesab edilir.

Əsas xüsusiyyətlər

Hedonist yönümlülük: Fəaliyyətlərin əsas məqsədi şəxsi həzz, rahatlıq, zövq və emosional yüksəliş əldə etməkdir.
Assosial xarakter: Davranışlar cəmiyyətin geniş qəbul etdiyi əxlaq çərçivəsinə uyğun gəlmir, bəzən isə ictimai normalara qarşı yönəlmiş hesab olunur.
Aşağı və ya mənfi mənəvi dəyərləndirmə: Cəmiyyətin böyük hissəsi tərəfindən bu cür fəaliyyətlər mənfi qiymətləndirilir və arzuolunmaz davranış nümunəsi kimi qəbul edilir.

Bu tipə daxil ola bilən fəaliyyət nümunələri

Antisosial rəftar nümunələri (məsələn, ictimai qaydaları pozan davranışlar)
Həddindən artıq alkoqol istehlakı və ya zərərli asudə fəaliyyətlər
Qumar oynamağın ekstremal formaları
Cəmiyyətin əksər üzvləri tərəfindən etik baxımdan qəbul edilməyən davranışlar

Lakin bu fəaliyyətlərin spesifik formaları ölkələrin qanunları, mədəni dəyərləri və sosial normaları üzrə dəyişir.

Sosioloji nöqteyi-nəzər

Assosial-hedonist tip fərdlərin:

sosial qaydalardan uzaqlaşmasını,
cəmiyyətlə münasibətlərində məsuliyyət hissinin azalmasını,
şəxsi zövqü ictimai öhdəliklərdən üstün tutmasını göstərir.

Bu anlayış sosiallaşmanın zəifləməsi, normativ davranış modelindən uzaqlaşma, dəyərlər sisteminin fərd tərəfindən qəbul edilməməsi və ya rədd edilməsi kimi proseslərlə bağlıdır.

Nəticə və təsirləri

Fərdi səviyyədə: Davranışlar bəzən riskli həyat tərzinə, sosial təcridə, asılılıqlara və ya psixoloji gərginliyə gətirib çıxara bilər.
Cəmiyyət səviyyəsində: Sosial norma pozuntularının artmasına, sosial mühitdə ziddiyyətlərin güclənməsinə və ümumi ictimai rifahın azalmasına səbəb ola bilər.

İstinadlar

↑ Şablon:Cite LPD
↑ Şablon:Cite EPD
↑ Kelly, John. Leisure (3rd). Boston and London: Allyn and Bacon. 1996. 17–27. ISBN 978-0-13-110561-4.
↑ Neulinger, John. To Leisure: An Introduction. Ann Arbor, MI: Allyn and Bacon. 1981. 10–26. ISBN 978-0-20-506936-1.
↑ Goodin, Robert E.; Rice, James Mahmud; Bittman, Michael; & Saunders, Peter. (2005). "The time-pressure illusion: Discretionary time vs free time". Social Indicators Research 73(1), 43–70. (JamesMahmudRice.info, "Time pressure" (PDF))
↑ Michael Parkin; Robin Bade. Macroeconomics: Canada in the Global Environment. Pearson Canada. 2018. səh. 485. ISBN 978-0-13-468683-7.
↑ Laurent Turcot, "The origins of leisure", International Innovation, April 2016, [1]
↑ Veblen, Thorstein. The Theory of the Leisure Class. New York: New American Library. 1953. 46.

Ədəbiyyat siyahısı

Грушин Борис Андреевич Свободное время. Величина. Структура. Проблемы. Перспективы. — М., 1966.
Грушин Борис Андреевич Свободное время. Актуальные проблемы. — М., 1966.
Свободное время // Научный коммунизм: Словарь / Александров В. В., Амвросов А. А., Ануфриев Е. А. и др.; Под ред. Алексей Матвеевич Румянцева. — 4‑е изд., доп. — М.: Политиздат, 1983. — С. 272—273. — 352 с.

Əlavə ədəbiyyat siyahısı

Cross, Gary S. Encyclopedia of recreation and leisure in America. (2004).
Harris, David. Key concepts in leisure studies. (Sage, 2005)
Hunnicutt, Benjamin Kline. Free Time: The Forgotten American Dream. (Temple University Press, 2013).
Ibrahim, Hilmi. Leisure and society: a comparative approach (1991).
Jenkins, John M., and J.J.J. Pigram. Encyclopedia of leisure and outdoor recreation. (Routledge, 2003). ISBN 0-415-25226-1.
Kostas Kalimtzis. An Inquiry into the Philosophical Concept of Scholê: Leisure As a Political End. London; New York: Bloomsbury, 2017.
Rojek, Chris, Susan M. Shaw, and A.J. Veal, eds/ A Handbook of Leisure Studies. (2006).
Rose, Julie L. (2024). "The Future of Work? The Political Theory of Work and Leisure". Annual Review of Political Science. 27 (1)

Asudə vaxtın tarixi

Abrams, Lynn. Workers' culture in imperial Germany: leisure and recreation in the Rhineland and Westphalia (2002).
Beck, Peter J. "Leisure and Sport in Britain." in Chris Wrigley, ed., A Companion to Early Twentieth-Century Britain (2008): 453–469.
Borsay, Peter. A History of Leisure: The British Experience since 1500 (Palgrave Macmillan, 2006).
Burke, Peter. "The Invention of Leisure in Early Modern Europe". In: Past and Present 146 (1995), pp. 136–150.
Cross, Gary. A social history of leisure since 1600 (1990).
De Grazia, Victoria. The culture of consent: mass organisation of leisure in fascist Italy (2002).
Hatcher, John. "Labour, Leisure and Economic Thought before the Nineteenth Century". In: Past and Present 160 (1998), pp. 64–115.
Koshar, Rudy. Histories of Leisure (2002).
Levinson, David, and Karen Christensen. Encyclopedia of world sport: from ancient times to the present (Oxford UP, 1999).
Marrus, Michael R. The Emergence of Leisure. New York 1974
Poser, Stefan: Leisure Time and Technology, European History Online, Mainz: Institute of European History, 2011, retrieved: 25 October 2011.
Stearns, Peter N. ed. Encyclopedia of European social history from 1350 to 2000 (2001) 5:3–261; 18 essays by experts
Struna, Nancy L. People of Prowess Sport Leisure and Labor in Early Anglo-America (1996) excerpt
Towner, John, and Geoffrey Wall. "History and tourism." Annals of Tourism Research 18.1 (1991): 71–84. online
Towner, John. "The Grand Tour: a key phase in the history of tourism." Annals of tourism research 12#3 (1985): 297–333.
Turcot, Laurent Sports et Loisirs. Une histoire des origines à nos jours, Paris, Gallimard, 2016.
Turcot, Laurent "The origins of Leisure", International Innovation, April 2016 [2] Arxivləşdirilib 26 aprel 2016 at the Wayback Machine
Walton, John K. Leisure in Britain, 1780–1939 (1983).
Withey, Lynne. Grand Tours and Cook's Tours: A history of leisure travel, 1750 to 1915 (1997).

Tarixşünaslıq

Akyeampong, Emmanuel, and Charles Ambler. "Leisure in African history: An introduction." International journal of African historical studies 35#1 (2002): 1–16.
Mommaas, Hans, et al. Leisure research in Europe: methods and traditions (Cab international, 1996), on France, Poland, Netherlands, Spain, Belgium, and the UK.
Ritter, Gerhard A. "Workers' culture in Imperial Germany: problems and points of departure for research". Journal of Contemporary History. 13 (2). 1978: 165–189. doi:10.1177/002200947801300201. JSTOR 260112.
Schiller, Kay; Young, Christopher. "The history and historiography of sport in Germany: Social, cultural and political perspectives". German History. 27 (3). 2009: 313–330. doi:10.1093/gerhis/ghp029.

Vikianbarda Asudə vaxt ilə əlaqəli mediafayllar var.

Vikisitatda Asudə vaxt ilə əlaqədar sitatlar var.

Leisure
Peter Burke, The invention of leisure in early modern Europe, Past & Present, February 1995
The Development of Leisure Amongst the Social Classes During the Industrial Revolution (archived 9 May 2008)
"The Serious Leisure Perspective (SLP)". The Serious Leisure Perspective (SLP). İstifadə tarixi: 17 fevral 2016.
"Leisure Perspective". My Nephew's Take on Leisure (SMD). İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2016.

[1] Şablon:Cite LPD

[2] Şablon:Cite EPD

[Kelly_1996_17–27-3] Kelly, John. Leisure (3rd). Boston and London: Allyn and Bacon. 1996. 17–27. ISBN 978-0-13-110561-4.

[4] Neulinger, John. To Leisure: An Introduction. Ann Arbor, MI: Allyn and Bacon. 1981. 10–26. ISBN 978-0-20-506936-1.

[5] Goodin, Robert E.; Rice, James Mahmud; Bittman, Michael; & Saunders, Peter. (2005). "The time-pressure illusion: Discretionary time vs free time". Social Indicators Research 73(1), 43–70. (JamesMahmudRice.info, "Time pressure" (PDF))

[6] Michael Parkin; Robin Bade. Macroeconomics: Canada in the Global Environment. Pearson Canada. 2018. səh. 485. ISBN 978-0-13-468683-7.

[7] Laurent Turcot, "The origins of leisure", International Innovation, April 2016, [1]

[8] Veblen, Thorstein. The Theory of the Leisure Class. New York: New American Library. 1953. 46.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]