Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd (2025)

Ramiz Mehdiyev onilliklər boyunca həm Heydər Əliyevin, həm də İlham Əliyevin hakimiyyəti dövründə Azərbaycanın siyasi elitasının aparıcı nümayəndələrindən biri olmuşdur. O, Moskva yönümlü siyasi baxışları və Rusiya hakim dairələri ilə yaxın əlaqələri ilə tanınırdı. Mehdiyev Azərbaycan hökumətində və elmi təsisatlarda bir sıra nüfuzlu vəzifələr tutaraq dövlət idarəçiliyində mühüm rol oynamışdır.^[1]

Azərbaycan–Rusiya münasibətləri 2024-cü ilin sonlarında kəskin şəkildə pisləşdi, Rusiyaya məxsus zenit-raket kompleksi tərəfindən Azərbaycan mülki təyyarəsinin vurulması nəticəsində 38 nəfərin həlak olması iki ölkə arasında ciddi diplomatik böhrana səbəb olmuşdur.^[2] Prezident İlham Əliyev hadisəyə görə məsuliyyəti üzərinə götürmədiyinə görə Moskvanı açıq şəkildə tənqid etdi, bu isə münasibətlərin dərin soyumasına gətirib çıxardı.^[3]

2025-ci ilin oktyabrında Tacikistanın paytaxtı Düşənbədə keçirilən görüş zamanı İlham Əliyev və Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında danışıqlar baş tutdu. Görüşdə Putin təyyarənin vurulmasının Rusiya tərəfindən törədildiyini etiraf edərək qurbanların ailələrinə təminat və kompensasiya vəd etdi. Əliyev bu addımı müsbət qarşılayaraq münasibətlərdə müəyyən yumşalma ehtimalından bəhs etsə də, sonrakı siyasi hadisələr bu yaxınlaşmanın davamlılığına ciddi şübhələr yaratdı.^[4][5]

Azərbaycan KİV-lərinin 16 oktyabr 2025-ci il tarixli məlumatına əsasən, Mehdiyevin həmin ilin əvvəllərində, Azərbaycan–Rusiya diplomatik böhranının ən gərgin dövründə, rusiyalı təmasları vasitəsilə hökuməti əvəzləyəcək müvəqqəti dövlət şurası yaratmaq təşəbbüsü ilə çıxış etdiyi iddia olunurdu. Məlumatda qeyd edilirdi ki, Mehdiyev bu şuraya özü rəhbərlik etməyi planlaşdırırdı və Rusiya rəsmiləri ilkin mərhələdə bu ideyaya maraq göstərsələr də, sonradan onun uğur qazanmayacağını düşünərək məsafə saxlamışdılar.^[6]

Azərbaycan mətbuatı həmçinin iddia etmişdi ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin oktyabr ayında Düşənbədə keçirilən görüş zamanı bu plan barədə Azərbaycan prezidenti [[İlham Əliyevə məlumat vermişdir. Mehdiyev "dövlət hakimiyyətinin ələ keçirilməsinə yönəlmiş hərəkətlər"də və qanunsuz yolla əmlak əldə etməkdə ittiham olunurdu.^[6]

Uzun illər Azərbaycan siyasi sisteminin ən güclü fiqurlarından biri kimi tanınan Ramiz Mehdiyev əvvəl Heydər Əliyevin, daha sonra isə İlham Əliyevin prezidentliyi dövründə Prezident Administrasiyasına rəhbərlik etmişdir. Dövlət idarəçiliyinə dərin təsiri səbəbindən o, ölkənin "boz kardinal"ı kimi tanınır, hakimiyyət mexanizminin əsas istiqamətlərini kölgə arxasından idarə edən şəxs kimi xarakterizə edilirdi.^[7] Buna baxmayaraq, onun 2019-cu ilin oktyabrında vəzifədən uzaqlaşdırılması ilə nəticələnən struktur dəyişikliyi onun siyasi enişinin başlanğıcı və hakim elita daxilində təcridinin simvoluna çevrilmişdir.^[8]

Müşahidəçilərin fikrinə görə, Mehdiyevin sonrakı dövrlərdə artan tənqidi ritorikası dərin siyasi narazılığın əlaməti idi. Onun 2019-cu ildən sonra vəzifədən uzaqlaşdırılması, Heydər Əliyev dövründən bəri mövcud olmuş ənənəvi siyasi balansın pozulması və sovet dövrü kadrlarının yeni nəslin xeyrinə sıxışdırılması kimi qiymətləndirilmişdir.^[8]

Mehdiyev ilə hökumət arasında gərginlik 2020-ci ilin avqustunda pik həddə çatdı. Həmin vaxt onun nəvəsinin kənd iqamətgahında karantin qaydalarını pozaraq keçirilmiş dəbdəbəli toyu barədə görüntülər yayıldı. Gəlinin atası, prezident İlham Əliyevin həmadaşı və Mehdiyevin kürəkəni İlham Əliyev saxlanılmış, 15 sutka inzibati həbs cəzasına məhkum edilmişdir. Dövlətə yaxın media orqanlarının geniş yaydığı kadrlar karantin məhdudiyyətlərinə məruz qalmış ictimaiyyət arasında ciddi qəzəb doğurmuşdu. Hakimiyyət bu narazılığı Mehdiyevi nüfuzdan salmaq üçün istifadə etmiş, onu "hakimiyyətdən uzaq, korrupsioner köhnə elita"nın simvolu kimi təqdim etmişdir.^[9]

24 avqust 2020-ci il tarixində Milli Elmlər Akademiyasının saytında dərc olunan bəyanatında Mehdiyev hakimiyyəti "ikili standartlar"da günahlandırmışdır. O, digər vəzifəlilərin də karantin dövründə özəl məclislər keçirdiyini, lakin onlara qarşı bu cür ictimai qınaq və təzyiqin göstərilmədiyini bildirmiş, baş verənləri "planlı ləkələmə kampaniyası" adlandırmışdır. Ertəsi gün Mehdiyev daha sərt bəyanatla çıxış etmiş, onu "Rusiyanın beşinci kolonu* adlandıran deputatlara, jurnalistlərə və siyasi analitiklərə qarşı məhkəmə iddiası qaldırmaq niyyətində olduğunu açıqlamışdır.^[10]