BMT İnsan Hüquqları Komissiyası

Komissiyanın əsas vəzifələri beynəlxalq hüquq çərçivəsində vətəndaş və siyasi hüquqların, qadın və uşaqların hüquqlarının, azlıqların müdafiəsinin, həmçinin cins, irq, dil və dinə görə ayrı-seçkiliyin qarşısının alınması ilə bağlı təklif və tövsiyələrin hazırlanması olmuşdur. Komissiya bu istiqamətlərdə İqtisadi və Sosial Şuraya hesabatlar təqdim etmişdir.

Hökumətlər və qeyri-hökumət təşkilatları Komissiyanın tələbi ilə insan hüquqlarının pozulması halları barədə məlumat təqdim etmişdir. Tənqid olunan dövlətlərin nümayəndələri bəzən Komissiyanın iclaslarında və ya onun orqanlarında çıxış edərək izahat verməyə çalışmışdır. Əgər vəziyyət yetərincə ciddi qiymətləndirilirdisə, Komissiya məsələni müstəqil ekspertlərə araşdırmaq üçün tapşırır və müvafiq hökuməti zəruri dəyişiklikləri həyata keçirməyə çağırırdı. Bu prosedur əsasında Cənubi Afrika və Namibiya (1967-ci il), işğal olunmuş ərəb əraziləri, o cümlədən Fələstin (1968-ci il), Çili (1975–1978-ci illər), həmçinin Əfqanıstan, Salvador, İran və digər ölkələrdəki vəziyyətlər araşdırılmışdır.^[2]

Komissiya bir sıra hallarda onun tərkibinə daxil olan dövlətlərə görə tənqid edilmişdir. Bəzi üzv dövlətlər özləri insan hüquqları sahəsində ciddi pozuntular törətmiş, hətta onların nümayəndələri Komissiyada sədr vəzifəsini icra etmişdir.^[3] Bundan əlavə, Komissiya insan hüquqları problemlərinin konstruktiv müzakirəsini təmin etmədiyi, əksinə, siyasi motivlərlə qarşılıqlı ittiham və selektiv tənqid iclaslarına çevrildiyi üçün də tənqid olunmuşdur. İnsan hüquqlarını pozan dövlətlərin Komissiyaya seçilməyə can atmasının əsas səbəbi bu yolla özlərinə yönələn tənqidlərdən qorunmaq istəkləri olmuşdur.^[4]

Fəal qruplar uzun müddət ərzində Komissiyanın üzvləri arasında Çin Xalq Respublikası, Zimbabve, Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı və Pakistan kimi dövlətlərin, eləcə də keçmişdə Əlcəzair, Suriya, Liviya və Vyetnamın yer alması ilə bağlı narahatlıq ifadə etmişdir. Bu ölkələrdə insan hüquqlarının çoxsaylı pozuntuları qeydə alınmışdır. 4 may 2004-cü il tarixində ABŞ-nin nümayəndəsi Siçan Siv Sudanın Komissiyaya üzv seçilməsindən sonra onu "absurd" adlandırmış, Sudandakı Darfur regionunda etnik təmizləmə hadisələrini əsas gətirərək Komissiyanı tərk etmişdir.^[5] Sudanın üzv seçilməsinin ən mühüm nəticələrindən biri bəzi dövlətlərin Komissiyanın tərkibində fəaliyyət göstərməkdən imtina etməsi olmuşdur. 30 iyul 2004-cü il tarixində məhz BMT Təhlükəsizlik Şurası Darfur bölgəsində vəziyyətin 30 gün ərzində normallaşmadığı təqdirdə Sudana qarşı müəyyən olunmamış sanksiyalar tətbiq ediləcəyini bildirən qətnaməni 13 səs lehinə, 0 səs əleyhinə və Çin ilə Pakistanın bitərəf qalması ilə qəbul etmişdir. Bu qərar Sudanın qərbində, Darfurda yaşayan qaradərili müsəlmanlara qarşı ərəb silahlı dəstələri olan "Cəncəvid"in hücumları ilə əlaqədar qəbul edilmişdir.

ABŞ hökuməti dəfələrlə Komissiyanı insan hüquqları sahəsində real problemlərlə məşğul olmamaqda ittiham etmişdir. 2002-ci ildə ABŞ insan hüquqlarını pozan bir çox dövlətlərin qərarı ilə Komissiyadan kənarlaşdırılmışdır. 2003-cü ildə isə Suriya Komissiyada ABŞ-nin İraqdakı "müharibə cinayətləri"nin müzakirəyə çıxarılmasını təklif etmişdir. Bununla belə, jurnalist Anna Eplbaum qeyd etmişdir ki, "Avropa İttifaqı və ABŞ da tənqiddən azad deyildir" və bu baxımdan onların Rusiya hakimiyyətinin Çeçenistandakı hərəkətlərinə münasibətdə səsvermədə və qınama bəyanatlarında göstərdikləri tərəddüdü nümunə kimi göstərmişdir.^[6]