Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadası

Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadası (BRO) — universitetə qədər olan tələbələr üçün riyaziyyat olimpiadası. Bu, beynəlxalq elm olimpiadalarının ən qədim və ən nüfuzlu növü hesab edilir.^[1] Hər il keçirilən bu müsabiqədə 100-dən çox ölkə iştirak edir. Hər ölkə altı şagirddən ibarət komanda,^[2] həmçinin bir komanda lideri, bir müavin və müşahidəçi göndərir.^[3]

Olimpiadanın sualları, çox vaxt orta məktəb səviyyəsini aşan, lakin universitet riyaziyyatını tələb etməyən kompleks həndəsə, funksional tənliklər, kombinatorika və əsaslandırılmış riyaziyyat kimi sahələri əhatə edir. İştirakçıların seçimi ölkələrə görə fərqlənsə də, adətən çox mərhələli testlər vasitəsilə həyata keçirilir. Mükafatlar yalnız fərdi iştirakçılara verilir və komandalar rəsmi olaraq tanınmır.^[4] Müsabiqəyə qatılanların yaşı 20-dən az olmalı və ali təhsil müəssisəsində qeydiyyatda olmamalıdır.^[5]

Tarixi

BRO ilk dəfə 1959-cu ildə Rumıniyada təşkil olunmuşdur və 1980-ci il istisna olmaqla hər il keçirilir. 1980-ci ildə Monqolustanda keçirilməsi planlaşdırılan olimpiada, ölkədəki daxili çəkişmələr səbəbindən ləğv edilmişdir.^[6] Olimpiada əvvəlcə Şərqi Avropa ölkələri üçün nəzərdə tutulsa da, sonradan digər ölkələr də iştirak etməyə başlamışdır.^[2] İlk olimpiadaların keçirildiyi şəhərlərin fərqli mənbələrdə müxtəlif göstərilməsi, liderlər və şagirdlərin müxtəlif şəhərlərdə yerləşdirilməsi ilə izah olunur.^[7]

BRO-nun iştirakçıları arasında Lisa Sauermann, Reyd V. Barton, Nikușor Dan və Kiprian Manolesku kimi çoxsaylı qızıl medal qazananlar olmuşdur. Terens Tao, Artur Avila, Qriqori Perelman, Nqo Bao Çau və Məryəm Mirzəxani kimi görkəmli riyaziyyatçılar da bu müsabiqənin keçmiş iştirakçılarıdır. Bir neçə iştirakçı daha sonra "Filds medalı" kimi prestijli mükafatlar qazanmışdır.^[8]

Formatı

Müsabiqə iki gün ərzində keçirilir və hər gün iştirakçılara üç tapşırıq təqdim edilir. Hər tapşırığı həll etmək üçün dörd saat yarım vaxt ayrılır. Hər bir tapşırıq maksimum 7 bal dəyərindədir və müsabiqənin ümumi balı 42-dir. Kalkulyatordan istifadə qadağandır.^[9] Tapşırıqlar orta məktəb riyaziyyatının müxtəlif sahələrindən seçilir və əsasən həndəsə, ədədlər nəzəriyyəsi və cəbr kimi sahələri əhatə edir. Həllər elementar səviyyədə olsa da, yaradıcı yanaşma və tez düşünmə qabiliyyəti tələb olunur.^[10]

Müsabiqə sualları, komanda liderlərinin bir neçə gün əvvəl gəlib tapşırıqları seçməsi ilə müəyyənləşdirilir. Münsiflər heyəti tapşırıqları artan çətinlik sırasına uyğun olaraq Q1, Q4, Q2, Q5, Q3 və Q6 ardıcıllığı ilə sıralayır. Hər ölkənin komanda lideri və ev sahibi ölkənin koordinatorları qiymətləndirmə prosesində birgə iştirak edir.^[11]

Mükafatlar

İştirakçılar fərdi ballarına əsasən sıralanır və ən yüksək nəticə göstərənlərə medallar təqdim olunur. Medalların sayı iştirakçıların yarısından bir qədər azdır və qızıl, gümüş və bürünc medalların sayı təxminən 1:2:3 nisbətində paylanır. Medal almayan, lakin ən azı bir tapşırıqda maksimum bal toplayan iştirakçılara fəxri ad verilir.^[12]

Cəzalar

BRO-nun tarixində bir neçə fırıldaqçılıq hadisəsi qeydə alınmışdır. Şimali Koreya 1991-ci^[13] və 2010-cu illərdə^[14] saxtakarlığa görə iki dəfə diskvalifikasiya edilmişdir. 1993-cü ildə bir iştirakçı düsturlardan ibarət cib dəftəri gətirdiyinə, digərləri isə kalkulyator istifadə etdiklərinə görə cəzalandırılmışdır.^[15] 2022-ci ildən etibarən Rusiyanın Ukraynaya hərbi təcavüzü ilə əlaqədar olaraq ölkənin BRO-da iştirakı qadağan edilmişdir. Bununla belə, məhdud sayda rusiyalı tələbələrin fərdi şəkildə iştirakına icazə verilmişdir.^[16]

İstinadlar

↑ "International Mathematics Olympiad (IMO)". 1 fevral 2008. 25 dekabr 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 dekabr 2024.
↑ ¹ ² "Geoff Smith (August 2017). "UK IMO team leader's report". University of Bath" (PDF). 4 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyul 2018.
↑ "The International Mathematical Olympiad 2001 Presented by the Akamai Foundation Opens Today in Washington, D.C." 12 avqust 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 mart 2008.
↑ Tony Gardiner. "33rd International Mathematical Olympiad". University of Birmingham. 21 iyul 1992. İstifadə tarixi: 5 mart 2008.
↑ "The International Mathematical Olympiad" (PDF). AMC. 16 fevral 2008 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 mart 2008.
↑ Turner, Nura D. "A Historical Sketch of Olympiads: U.S.A. and International". The College Mathematics Journal. 16 (5). 1985: 330–335. doi:10.1080/07468342.1985.11972906.
↑ "Singapore International Mathematical Olympiad (SIMO) Home Page". Singapore Mathematical Society. 27 mart 2003 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 fevral 2008.
↑ (Lord 2001)
↑ Law, Ka-Ho. "IMO 2015 Report Leader's Perspective (I)" (PDF). IMOment: IMO 2016 Newsletter. No. 5. 2015. səh. 4. 19 iyul 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 16 dekabr 2024.
↑ (Olson 2004)
↑ (Djukić 2006)
↑ "How Medals Are Determined". 1 yanvar 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 mart 2008.
↑ Woodrow, Robert E. "The Olympiad corner No.129" (PDF). Crux Mathematicorum. 17 (9). 1991: 257. 21 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2023.
↑ "International Mathematical Olympiad: Democratic People's Republic of Korea". 12 oktyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2010.
↑ Adam McBride. "34th International Mathematical Olympiad, Istanbul, Turkey, UK leader's report". UK IMO Register. 4 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2023.
↑ "International Mathematical Olympiad". 31 mart 2022. 31 mart 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 dekabr 2023.

[1] "International Mathematics Olympiad (IMO)". 1 fevral 2008. 25 dekabr 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 dekabr 2024.

[more-2] ¹ ² "Geoff Smith (August 2017). "UK IMO team leader's report". University of Bath" (PDF). 4 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyul 2018.

[3] "The International Mathematical Olympiad 2001 Presented by the Akamai Foundation Opens Today in Washington, D.C." 12 avqust 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 mart 2008.

[4] Tony Gardiner. "33rd International Mathematical Olympiad". University of Birmingham. 21 iyul 1992. İstifadə tarixi: 5 mart 2008.

[otago-5] "The International Mathematical Olympiad" (PDF). AMC. 16 fevral 2008 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 mart 2008.

[6] Turner, Nura D. "A Historical Sketch of Olympiads: U.S.A. and International". The College Mathematics Journal. 16 (5). 1985: 330–335. doi:10.1080/07468342.1985.11972906.

[7] "Singapore International Mathematical Olympiad (SIMO) Home Page". Singapore Mathematical Society. 27 mart 2003 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 fevral 2008.

[8] (Lord 2001)

[9] Law, Ka-Ho. "IMO 2015 Report Leader's Perspective (I)" (PDF). IMOment: IMO 2016 Newsletter. No. 5. 2015. səh. 4. 19 iyul 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 16 dekabr 2024.

[Olson_2004-10] (Olson 2004)

[11] (Djukić 2006)

[12] "How Medals Are Determined". 1 yanvar 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 mart 2008.

[13] Woodrow, Robert E. "The Olympiad corner No.129" (PDF). Crux Mathematicorum. 17 (9). 1991: 257. 21 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2023.

[14] "International Mathematical Olympiad: Democratic People's Republic of Korea". 12 oktyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2010.

[15] Adam McBride. "34th International Mathematical Olympiad, Istanbul, Turkey, UK leader's report". UK IMO Register. 4 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2023.

[:1-16] "International Mathematical Olympiad". 31 mart 2022. 31 mart 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 dekabr 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]