Blok-sxem və ya Axın sxemi — alqoritmləri və əməliyyatları müxtəlif formalı qutular daxilində göstərən və onları oxlarla bir-birinə bağlayan geniş yayılmış diaqramma növü. Blok-sxemlər müxtəlif sahələrdə proseslərin və tətbiqlərin idarə edilməsində, sənədləşdirilməsində, layihələndirilməsində və təhlilində istifadə olunur.[1]
Proseslərin axınının sənədləşdirilməsi üçün yaradılan ilk metod olan "axın proses sxemi" 1921-ci ildə Frenk Gilbret (ing. Frank Gilbreth) tərəfindən ASME (Amerika Mexanika Mühəndisləri Cəmiyyəti) üzvlərinə təqdim edilmişdir.[2] Gilbretin alətləri sənaye mühəndisliyi tətbiqlərində öz yerini tutmuşdur. 1930-cu illərin əvvəlində isə sənaye mühəndisi Allan H. Moqensen (ing. Allan H. Mogensen) Nyu-Yorkda biznes mühitində istifadə olunmaq üçün bəzi sənaye tətbiqlərinin təlimini verməyə başlamışdır.
- 1921 – Frenk Gilbret tərəfindən "blok-sxem" anlayışı irəli sürülmüş və ASME üzvlərinə təqdim edilmişdir. Bu, proses sxemini sənədləşdirmək üçün ilk sistemli metod hesab olunur.
- 1930-cu illər – Sənaye mühəndisi Allan H. Moqensen Nyu-Yorkda iş dünyasında tətbiq edilə bilən sənaye proseslərinin tədrisini həyata keçirmişdir. Bu təlimlər axın sxemlərinin biznes sahəsinə inteqrasiyasına yol açmışdır.
- 1947 – ASME tərəfindən "Blok-sxem simvolları" rəsmi olaraq qəbul edilmişdir. Bu simvollar müasir dövrdə də geniş istifadə olunur (başlanğıc/son, proses, qərar, giriş-çıxış və s.).[3][4]
- 1950–1960-cı illər – Blok-sxemlər kompüter elmlərinin inkişafı ilə birlikdə proqramlaşdırma alqoritmlərinin təsviri üçün əsas vasitəyə çevrilmişdir.
- 1970-ci illər – Daha mürəkkəb diaqramlaşdırma metodları (məsələn, Nassi–Şneyderman diaqramları) və sistem analizi üçün müxtəlif qrafik üsullar meydana çıxmışdır.
- Müasir dövr – Blok-sxemlər yalnız mühəndislik və proqramlaşdırmada deyil, həm də idarəetmə, biznes proseslərinin optimallaşdırılması, təhsil və müxtəlif sənaye sahələrində geniş istifadə olunur.
Geniş yayılmış, lakin səhv praktikaya nümunə kimi blok-sxemlərin alqoritmi aşağı səviyyədə (kod səviyyəsində) təsvir etmək üçün istifadəsi göstərilə bilər — yəni sxemin bloklarına hər hansı süni dildə yazılmış kod parçalarının yerləşdirilməsi cəhdi. Bu yanaşma yalnız strukturlaşdırılmış yanaşmaya uyğun təşkil edilmiş proqramlarda tətbiq oluna bilər və məsələn, obyekt yönlü yanaşma zamanı abstraksiyaların qarşılıqlı əlaqəsi ilə reallaşdırılan alqoritmi əks etdirə bilmir. Alqoritmlərin təsviri, sistemin hissələrinin qarşılıqlı əlaqəsi və bir çox digər müşayiətedici məsələlərin izahı üçün UML notasiya sistemi mövcuddur.
- ↑ "SEVOCAB: Software and Systems Engineering Vocabulary". 13 avqust 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 iyun 2009.
- ↑ Gilbreth, Frank Bunker; Gilbreth, Lillian Moller. "Process Charts" (PDF). 1921. 9 may 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 may 2016.. American Society of Mechanical Engineers.
- ↑ Graham, Ben S. Jr. "People come first". Keynote Address at Workflow Canada. 10 iyun 1996.
- ↑ American Society of Mechanical Engineers (1947) ASME standard; operation and flow process charts. New York, 1947. (online version)
- ISO 5807. Information processing – Documentation symbols and conventions for data, program and system flowcharts, program network charts and system resources charts. International Organization for Standardization. 1985.
- ISO 10628: Diagrams for the chemical and petrochemical industry
- ECMA 4: Flowcharts (withdrawn – list of withdrawn standards)
- Schultheiss, Louis A., and Edward M. Heiliger. "Techniques of flow-charting Arxivləşdirilib 2021-07-14 at the Wayback Machine." (1963); with introduction by Edward Heiliger.
- Flowcharting Techniques: An IBM manual from 1969 (5 MB; PDF)