Book building (sifariş kitabının formalaşdırılması) — səhmlərə olan investor tələbatının yaradılması, toplanması və qeydə alınması üzrə sistemli bir prosesdir.[1] Adətən, emitent böyük bir investisiya bankını əsas qiymətli kağızlar anderrayteri və ya bookrunner kimi fəaliyyət göstərmək üçün təyin edir.
Book building — səhmlərin ictimai təklifi üçün alternativ bir üsuldur; burada müraciətlər, kütləvi ictimai təklifdə iştirak etmələri istənilən adi investorlar əvəzinə, demək olar ki, təmin edilmiş pay bölgüsü əsasında iri alıcılardan — maliyyə institutları, korporasiyalar və ya yüksək sərvətli şəxslərdən qəbul edilir. Book building qiymətli kağızların buraxılışı üçün nisbətən yeni bir seçimdir; bu metodla bağlı ilk qaydalar 12 oktyabr 1995-ci ildə nəşr edilmiş və o vaxtdan bəri mütəmadi olaraq yenilənmişdir. Book building — təklif prosesinin açılmasından əvvəl göstərilən minimum qiymətə (ing. floor price) əsaslanan səhmlərin yerləşdirilməsi üsuludur.
“Kitab” — bookrunner (kitab satıcısı) tərəfindən investor tələbinin birja kənarında toplanması və tərtib olunması prosesidir və yalnız bookrunner, emitent və anderrayter üçün konfidentsial hesab olunur. Səhmlər book-build (sifariş kitabının formalaşdırılması) yolu ilə əldə edildikdə və ya köçürüldükdə, bu proses birja kənarında baş verir və köçürülmə birjanın klirinq mərkəzi tərəfindən təmin olunmur. Əgər anderrayter təyin edilmişdirsə, o zaman alan şəxsin ödəniş etməməsi və ya satıcının səhmləri təhvil verməməsi riskini məhz anderrayter daşıyır.
Book building inkişaf etmiş ölkələrdə geniş tətbiq olunur və artıq inkişaf etməkdə olan bazarlara da nüfuz etmişdir. Sifarişlər onlayn təqdim oluna bilər, lakin kitab bookrunner tərəfindən birja kənarında aparılır və bütün sifarişlər bookrunner üçün məxfi qalır. İctimai təklifdən fərqli olaraq, book building üsulunda minimum sayda müraciət və hər müraciət üçün böyük həcmli sifarişlər müşahidə olunur. Yeni səhmlərin hansı qiymətə buraxılacağı kitab bağlandıqdan sonra, bookrunner-in emitentlə məsləhətləşməsi əsasında müəyyən edilir. Ümumiyyətlə, sifarişlər yalnız bookrunner-in yüksək sərvətli müştərilərinə, həmçinin varsa aparıcı menecerə və ya komanecerə dəvət əsasında açıq olur. Adətən qiymətli kağızlar üzrə qanunvericilik, təklif bütün investorlara açıq olacaqsa, əlavə açıqlama tələblərini şərtləndirir. Nəticədə, book building prosesində iştirak məhdud investor qrupları ilə məhdudlaşa bilər. Əgər prosesə fiziki (retail) investorlar da dəvət edilirsə, onlar adətən son qiymətə (bid bağlanarkən məlum olur) sifariş verməlidirlər, çünki hər bir fiziki investordan çoxsaylı qiymət səviyyələrində sifariş toplamaq praktik deyil. Hərçənd bidding dəvət əsasında aparılır, emitent və bookrunner bəzi sifarişçilərə digər investorlarla müqayisədə daha böyük bölgü (allocation) vermək səlahiyyətinə malikdir. Tipik olaraq, böyük institusional investorlar öz ilkin sifarişlərinin daha böyük hissəsini əldə edir və fiziki investorlarla müqayisədə üstünlük qazanır. Bütün book building prosesi birja kənarında həyata keçirilir və əksər birjalar bu proses dövründə bazar ticarətinin dayandırılmasını tələb edir.
Bookbuild (birja kənarında) yolu ilə səhmlərin əldə edilməsi ilə birjada ticarət arasındakı əsas fərqlər:
- Kitaba daxil olan sifarişlər məxfidir, birja ticarətində isə alış və satış qiymətləri şəffafdır.
- Bidding yalnız dəvət əsasında mümkündür (yalnız bookrunner və komanecerlərin yüksək sərvətli müştəriləri iştirak edə bilər).
- Səhmlərin buraxılış qiyməti və sifarişçilər arasında bölgü tamamilə emitent və bookrunner tərəfindən müəyyən edilir.
- Bütün səhmlər eyni qiymətlə buraxılır və ya köçürülür, halbuki birjadakı ticarətdə çoxsaylı qiymətlər mövcuddur.
Bookrunner investorların təkliflərini floor price (minimum qiymət) və cap price (maksimal qiymət) arasında müxtəlif qiymətlər üzrə toplayır. Biddlər kitab bağlanana qədər investor tərəfindən dəyişdirilə bilər. Proses həm iri (wholesale), həm də fiziki (retail) investorları cəlb etməyi hədəfləyir. Yekun buraxılış qiyməti kitab bağlandıqdan sonra, toplanmış sifarişlərin qiymətləndirilməsinə əsasən müəyyən edilir.
Əgər tələbat kifayət qədər yüksək olarsa, kitab artıq yazıla (ing. oversubscribe) bilər. Belə hallarda greenshoe opsionu işə düşür.
Book building əsasən şirkətlərin əmtəə yerləşdirmə (ing. public offering) yolu ilə kapital toplaması zamanı — həm ilkin ictimai təkliflərdə (IPO), həm də əlavə ictimai təkliflərdə (FPO) — qiymət və tələbatın müəyyənləşdirilməsi üçün istifadə edilir. Bu mexanizmdə təklif müddəti ərzində emitentin müəyyən etdiyi qiymət diapazonu daxilində investorların sifarişləri toplanır. Proses həm institusional, həm də fiziki investorları hədəfləyir. Yekun təklif qiyməti isə kitab bağlandıqdan sonra toplanmış tələbat əsasında formalaşdırılır.[2]
Bir şirkət vəsait cəlb etmək istədikdə səhmlərini ictimaiyyətə təklif etməyi planlaşdırır. Bu adətən İPO (ilk ictimai təklif) və ya FPO (sonrakı ictimai təklif) vasitəsilə həyata keçirilir. Sifarişlərin formalaşdırılması (book building) prosesi qiymətli kağızın dəyərini müəyyən etməyə kömək edir.
Şirkət İPO keçirməyə qərar verdikdən sonra bukranerə və ya aparıcı menecerə müraciət edir. Bukraner səhmin satılacağı qiymət aralığını müəyyən edir. Daha sonra bukraner layihə prospektini potensial investorlar üçün göndərir. Adətən emissiya beş gün ərzində açıq olur.
Beş günün sonunda bukraner həmin qiymət aralığı üzrə tələbi müəyyənləşdirir. Səhmin dəyəri formalaşdıqdan sonra emitent şirkət müəyyən edilmiş qiymət əsasında səhmləri iştirakçılar arasında necə bölüşdürəcəyinə qərar verir.[3][4]
Mövcud prosesin tənqidlərindən biri onun hələ də çox manuel şəkildə aparılmasıdır: kommunikasiya əsasən elektron poçt, telefon zəngləri və çat vasitəsilə həyata keçirilir. İnvestorlar arasında bu prosesin avtomatlaşdırılması və əməliyyat risklərinin azaldılması üçün onlayn platformalardan istifadə marağı sürətlə artır.
Facebook-un İPO-su ərəfəsində şirkətin səhmlərinin ictimaiyyətə təklif olunmazdan əvvəl onların dəyərini müəyyən etmək üçün sifarişlərin formalaşdırılması (book building) prosesi tətbiq olunmuşdu. Facebook-un İPO-su üzrə aparıcı investor (bukraner) Morgan Stanley idi.
İlkin mərhələdə səhmin dəyərinin 28–35 ABŞ dolları arasında olması gözlənirdi. Emissiyadan bir həftə əvvəl yüksək tələb səbəbindən qiymət aralığı 34–38 dollar olaraq artırıldı.
Səhmlər satışa çıxdıqdan sonra Morgan Stanley qiymətin 38 dollardan aşağı düşməməsi üçün müdaxilə etməyə çalışdı ki, İPO uğursuz hesab edilməsin.
Səhmlərə başlanğıcda yüksək tələb olsa da, sonra bu tələb azaldı və qiymət aşağı düşdü; buna görə Facebook-un səhmlərinin ilkin təklif zamanı artıq dəyərləndirildiyi hesab edildi.[5]
- ↑ "What is book building all about?".
- ↑ "Book Building Definition". Investopedia (ingilis). İstifadə tarixi: 18 yanvar 2024.
- ↑ sarvaiyasaloni. "What is book building". 3 sentyabr 2012.
- ↑ Anand Rawani. "What is book building?". The Economic Times. 9 avqust 2009. İstifadə tarixi: 24 dekabr 2017.
- ↑ White, Garry. "Facebook IPO: Did its bankers get the price right?". 21 may 2012 – www.telegraph.co.uk vasitəsilə.
- About Accelerated Bookbuilds
- About ASX disclosure requirements for bookbuilds
- A definition from The Handbook of International Finance Terms at p54 attachment 18 adopted by ASX
- A ASX announcement from Woodside Petroleum regarding a bookbuild outcome
- About Book Building
- About Online Book Building
- Understanding IPO jargon