Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Büveyhilər (ərəb. الدولة البويهية; fars. آل بویه) — 934-cü ildən 1062-ci ilə qədər əsasən İraq, mərkəzi və cənubi İran üzərində hökmranlıq edən Deylam mənşəli şiə İran sülaləsi idi.[1][2] Onlar Gilan əyalətinin Əmləş yüksəkliklərində yerləşən Əl-Buyə kəndindən idilər və özlərini Sasanilərin nəsilləri hesab edirdilər.[3]Bölgədəki digər İran sülalələrinin yüksəlişi ilə birlikdə Büveyhilərin hakimiyyətinin təqribən əsri İran tarixində bəzən "İran İntermezzo" adlandırılan dövr müsəlmanların Farsları fəth etməsindən sonra Abbasi Xilafətinin hakimiyyəti ilə Səlcuq İmperatorluğu arasında bir fasilə idi.
İranda hökm sürən Buveyhilər 945-ci ildə Bağdada suveren oldular. Bundan sonra Abbasi xəlifələri Büveyhilerin icazəsiylə başda qala bildilər. Xəlifə Qaimin (1031–1075) çağırışı üzərinə Böyük Səlcuqlu dövləti hökmdarı Toğrul bəy, 1055-ci ildə Büveyhileri Bağdaddan çıxardı və Abbasilərə yenidən möhtərəmlik qazandırdı.
Büveyhi hökümdarları dövləti əsasən Fars, Cibal və İraqı idarə etmişlər. Ölkə üç yerə bölünmüş olduğundan üç ayrı hökümdar tərəfindən idarə edilirdi.
Fars qolu
- İmadüddövlə 934–949
- Ədudüddövlə 949–983
- Şərəfüddövlə 983–989
- Səmsamüddövlə 989–998
- Bəhaüddövlə 998–1012
- Sultanüddövlə 1012–1024
- Əbu Kalicar 1024–1048
- Əbu Mənsur Fülad Sütun 1048–1055
Səlcuqlulara daxil olmuşdur.
Rey qolu:
- Ruknüddövlə 935–976
- Fəxrüddövlə 976–980
- Müəyyədüddövlə 980–983
- Fəxrüddövlə (yenidən) 984–997
- Məcdüddövlə 997–1029
Qəznəlilərə daxil olmuşdur.
İraq qolu:
- Müizzüddövlə 945–967
- İzzəddövlə 966–978
- Ədudüddövlə 978–983
- Səmsamüddövlə 983–987
- Şərəfüddövlə 987–989
- Bəhaüddövlə 989–1012
- Sultanüddövlə 1012–1021
- Müşərrəfüddövlə 1021–1025
- Cəlalüddövlə 1025–1044
- Əbu Qəlicar 1044–1048
- əl-Malikür-Rəhim 1048–1055
Səlcuqlulara daxil olmuşdur.
Bəzi kiçik bölgələri idarə esən Büveyhi hökmdarlarıdır.
Bəsrə Büveyhləri
- Ziyaəddövlə 980-?
Fars Büveyhlərinə qatılmışdır.
Həmədan Büveyhləri
- Muayyadüddevle 976–983
- Şamsüdevle 997–1021
- Samaüddevle 1021–1024
Kerman Büveyhleri
- Kavamüddevle 1012–1028
Fars Büveyhlərinə qatılmışdır.
Xuzistan Büveyhleri
- Tacüddevle 980-?
Fars Büveyhlərinə qatılmışdır.
- ↑ Sajjadi, Sadeq; Asatryan, Mushegh; Melvin-Koushki, Matthew. "Būyids". In Madelung, Wilferd; Daftary, Farhad (eds.). Encyclopaedia Islamica Online. Brill Online.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 5 iyun 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2022.
- ↑ Samuthpongtorn, Chatpol; Chan, Allison A.; Ma, Wenjie; Wang, Fenglei; Nguyen, Long H.; Wang, Dong D.; Okereke, Olivia I.; Huttenhower, Curtis; Chan, Andrew T.; Mehta, Raaj S. "F. prausnitzii potentially modulates the association between citrus intake and depression". Microbiome. 12 (1). 14 noyabr 2024. doi:10.1186/s40168-024-01961-3. ISSN 2049-2618.