Hübəl (ərəb. هبل) — ərəb bütü. O, Kəbənin içindəki və ətrafındakı bütlərin ən böyüyü idi. Hübəl insan formasında qırmızı əqiqdən düzəldilmişdi. Sağ qolu sınmış halda Qureyşə nəql edilən bu bütə, daha sonra qızıldan bir qol əlavə edilmişdir.[1]
| Hübəl | |
|---|---|
| ərəb. هبل | |
| Mifologiya | ərəb |
| Yer | Kəbənin içi |
| Cinsi | kişi[d] |
| Dini mərkəz | Məkkə |
Hübəlin Məkkəyə haradan və kim tərəfindən gətirildiyi mübahisəlidir. Hübəlin ilk dəfə Əmr ibn Lüheyy tərəfindən (III əsrin ortalarında)[2] əl-Cəzirədəki Hit şəhərindən və ya Moavdan Məkkəyə gətirildiyi rəvayət edilib. Həmçinin Əmr ibn Lüheyy ərəbləri bütpərəstliyə təşviq etmiş və bütpərəstliyi ərəblər arasında yaymışdır.[3] Lakin İbn əl-Kəlbi, Hübəlin ilk dəfə Hüzeymə ibn Müdrikə tərəfindən Kəbənin içinə qoyulduğunu, hətta ona "Hüzeymənin Hübəli" deyildiyini söyləyir.[4] Yaqut isə Hübəlin Bəni Kinanənin bütü olduğunu qeyd edir.[5] Hübəl adı, Hicrdə tapılan Nəbati kitabələrində Züşəra və Manutu (Mənat) ilə birlikdə çəkilir. Bəzi qərb mənbələrinə görə Hübəl ay tanrısının simvoludur. Digər tərəfdən Kəlb qəbiləsində Hübəl kəliməsi ilə nəsil və şəxs adlarının yaradılması bu bütün başlanğıcda Şimali Ərəbistan tanrılarından olduğunu və xaricdən Məkkəyə gətirildiyi etimallarını qüvvətləndirir.[6]
Ərəp dili nöqtəyi-nəzərindən kəlimənin yaranması və mənası da naməlumdur. Bu da həm Hübəlin, həm də onun adının yad olduğunu göstərir.[1]
Kəbənin içində yerləşdirilmiş Hübəlin önündə üzərlərində müxtəlif ifadələr (bəli, xeyir və s.) yazılmış 7 ədəd fal oxu var idi. Ərəblər bir işə (evlilik, dəfn və s.) başlamaq istədiklərində bu oxları çəkər, çəkilmiş oxa görə hərəkət edərdilər.
Kəbədə Hübələ edilən ibadətlər yaxşı təşkil olunmuşdu. Bir həcib onunla məşğul olur, onun adına gətirilən qurban və nəzirləri qəbul edir, fal oxlarını çəkirdi. Mənbələrin verdiyi məlumata görə Hübələ bir dəfəyə 700 dəvə qurban verilmişdi. Hübəl, Məkkənin fəthindən sonra digər bütlər kimi məhv edildi.[1]
- ↑ 1 2 3 Harman, Ö. Faruk. "Hübel", TDV İslâm Ansiklopedisi (türk). XVIII. 1998. 444–445.
- ↑ Sarıcık, Murat. "HÜBEL" MEKKE'YE NE ZAMAN GETİRİLDİ? (PDF) (türk). 2007. 138.
- ↑ İbn Hişam. əs-Sirə (ərəb). I. 76–77.
- ↑ Kitabül-Əsnəm (ərəb). 36.
- ↑ Mucəmül-buldan (ərəb). V. 391.
- ↑ Əli, Cavad. əl-Müfəssəl (ərəb). VI. 253.