HTTP kuki (ing. HTTP cookie) (həmçinin veb kuki, internet kuki, brauzer kuki olaraqda adlanır) — vebsaytı ziyarət etdiyiniz zaman kompüterinizdə və ya mobil cihazınızda saxlanılan kiçik ölçülü mətn faylıdır.
Kukilər internetdə faydalı və bəzən vacib funksiyaları yerinə yetirir. Onlar veb-serverlərə statuslu məlumatı (məsələn, onlayn mağazada alış-veriş səbətinə əlavə edilmiş əşyalar) istifadəçinin cihazında saxlamağa və ya istifadəçinin baxış fəaliyyətini izləməyə (o cümlədən, xüsusi düymələrə basmaq, daxil olmaq və ya keçmişdə hansı səhifələrin ziyarət edildiyini qeyd etmək).[1] Onlar həmçinin istifadəçinin adlar, ünvanlar, parollar və ödəniş kartı nömrələri kimi forma sahələrinə əvvəllər daxil etdiyi məlumatları sonrakı istifadə avtomatik doldurmaq üçün istifadə edilə bilər.
İdentifikasiya kukiləri adətən istifadəçinin daxil olduğunu və hansı hesabla daxil olduğunu təsdiqləmək üçün veb serverlər tərəfindən istifadə olunur. Kuki olmadan istifadəçilər daxil olmaq istədikləri həssas məlumatları ehtiva edən hər bir səhifəyə daxil olaraq özlərini autentifikasiya etməlidirlər. İdentifikasiya kukisinin təhlükəsizliyi ümumiyyətlə emitent saytının və istifadəçinin veb brauzerinin təhlükəsizliyindən və kuki məlumatlarının şifrələnib-şifrələnməməsindən asılıdır. Təhlükəsizlik zəiflikləri kuki məlumatlarının təcavüzkar tərəfindən oxunmasına, istifadəçi məlumatlarına daxil olmaq üçün istifadə edilməsinə və ya kukinin aid olduğu vebsayta (istifadəçinin etimadnaməsi ilə) daxil olmaq üçün istifadə edilməsinə imkan verə bilər.[2]
mə kukiləri və xüsusən də üçüncü tərəfin izləmə kukiləri, adətən, şəxslərin axtarış tarixçələrinin uzunmüddətli qeydlərini tərtib etmək üçün istifadə olunur – bu, Avropa və ABŞ qanunvericilərini 2011-ci ildə tədbir görməyə vadar edən potensial məxfilik problemidir. Avropa qanunvericiliyi tələb edir ki, Avropa İttifaqına üzv dövlətləri hədəf alan bütün vebsaytlar öz cihazlarında qeyri-vacib kukiləri saxlamazdan əvvəl istifadəçilərdən "məlumatlaşdırılmış razılıq" alsınlar.
Cookie faylları istifadəçilərin məxfiliyi və anonimliyi üçün əhəmiyyət daşıyır.[3][4][5] Baxmayaraq ki, cookie faylları yalnız qoyulduğu serverə və ya eyni domenə məxsus serverə göndərilir, veb-səhifədə digər domenlərdə yerləşən şəkillər və ya komponentlər ola bilər. Bu komponentlərin yüklənməsi zamanı qurulan cookie fayllarına xarici cookie faylları deyilir.[6] Xarici cookie faylı ünvan sətirində göstərilən domendən fərqli bir domenə məxsus olur. Belə cookie faylları adətən veb-səhifələrdə xarici saytlardan gələn, məsələn, reklam banerləri kimi məzmun olduqda yaranır.[7] Bu, istifadəçinin baxış tarixçəsinin izlənməsinə imkan yaradır və reklam verənlər tərəfindən hər bir istifadəçiyə uyğun reklamların göstərilməsi üçün istifadə olunur.
Köhnə cookie standartları olan RFC 2109 və RFC 2965 istifadəçi məxfiliyini qorumaq və serverlər arasında cookie mübadiləsinə icazə verməmək üçün brauzerlərə tövsiyə verirdi. Lakin yeni standart, RFC 6265, istifadəçi agentlərinin cookie-lər üzərində öz istədikləri xarici siyasəti həyata keçirməsinə aydın icazə verir. Əksər müasir veb-brauzerlər məxfilik ayarlarına (məxfiliyin qorunması) malikdir ki, bu da xarici cookie-ləri bloklamağa imkan verir.
Xarici cookie faylları uzun zamandır rəqəmsal marketinqin təməl daşlarından biri olmuşdur. Onların əsas istifadə sahələri bunlardır:
- Reklamın inkişaf etmiş izlənməsi: istifadəçilərin bir neçə saytdakı davranışlarının təhlili.
- Reklamın fərdiləşdirilməsi: istifadəçi üstünlüklərinə uyğun reklamların göstərilməsi.
- Effektivliyin təhlili: çoxkanallı kampaniyaların təsirinin ölçülməsi.
Buna baxmayaraq, onlar istifadəçinin açıq razılığı olmadan fəaliyyətinin izlənməsi qabiliyyəti səbəbindən məlumat məxfiliyi mübahisələrinin mərkəzindədir.[8]
2014-cü ilə olan vəziyyətə görə, bəzi veb-saytlar 100-dən çox xarici domen tərəfindən oxuna bilən cookie faylları qururdular. Orta hesabla bir veb-sayt 10 cookie faylı qururdu, onların maksimum sayı (özəl və xarici) 800-dən çox idi. 2024-cü ilədək bütün böyük veb-brauzer istehsalçıları xarici cookie fayllarından tədricən imtina etməyi planlaşdırırdı. 2024-cü ilin iyulunda isə bu qərar Google Chrome üçün ləğv edildi.[9][10]
- ↑ "What are cookies? What are the differences between them (session vs. persistent)". www.cisco.com. 17 mart 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 dekabr 2021.
- ↑ Vamosi, Robert. "Gmail cookie stolen via Google Spreadsheets". News.cnet.com. 2008-04-14. 9 Dekabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 October 2017.
- ↑ "Cookies and the ability to invade privacy in cyberspace". doaj.org. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2025.
- ↑ "Cookies and privacy: how to protect your personal data when surfing the Web?". mastercaweb.unistra.fr. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2025.
- ↑ "What Are Cookies and Why Are They Important?". www.icdsoft.com. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2025.
- ↑ "All you need to know about third-party cookies". cookie-script.com. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2025.
- ↑ "Allow or Block Third-party Cookies in Microsoft Edge". winaero.com. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2025.
- ↑ "Datapult". datapult.ai. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2025.
- ↑ "Google's Final Decision: Third-Party Cookies Stay, So What Now?". www.knorex.com. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2025.
- ↑ "Google scraps plan to remove cookies from Chrome". www.reuters.com. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2025.