Herbert Marşall Maklyuen (ing. Herbert Marshall McLuhan; 21 iyul 1911[1][2][…], Edmonton[4] – 31 dekabr 1980[3][1][…], Toronto, Ontario, Kanada[4]) — kanadalı filosof, media nəzəriyyəçisi, kommunikasiya sahəsində qabaqcıl düşüncə adamı və informasiya dövrü anlayışının əsasını qoyan mütəfəkkirlərdən biri.[5][6][7][8] O, "medium is the message" (vasitə mesajdır) aforizmi və qlobal kənd konsepsiyası ilə tanınır. Maklyuenin ideyaları XX əsrin ikinci yarısında informasiya, texnologiya və mədəniyyət arasındakı qarşılıqlı təsirlərin anlaşılmasına dərin təsir göstərmişdir.[9][10]
| Marşall Maklyuen | |
|---|---|
| ing. Herbert Marshall McLuhan | |
 | |
| Doğum tarixi | 21 iyul 1911[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 31 dekabr 1980[3][1][…] (69 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Uşağı | 6 (Eric McLuhan daxil olmaqla) |
| Elm sahələri | sənətşünaslıq, ədəbiyyatşünaslıq, kulturologiya, semantika[d], fəlsəfə, dinşünaslıq, jurnalistika, Media ekologiyası, dilçilik |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Mükafatları |
 |
| marshallmcluhan.com | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Marşall Maklyuen 1911-ci il iyulun 21-də Kanadanın Alberta əyalətinin Edmonton şəhərində anadan olmuşdur.[11] O, Manitobadakı Vinnipeq Universitetində ingilis dili üzrə təhsil almış, daha sonra Kembric Universitetində doktorantura səviyyəsində təhsilini davam etdirmişdir.[12] Burada o, yeni retorika və şifahi/yazılı mədəniyyət arasında fərqlər üzərində tədqiqat aparmışdır.[13]
Maklyuen müxtəlif illərdə ABŞ və Kanadada bir çox ali məktəblərdə dərs demişdir. 1946-cı ildə Toronto Universitetində Media və Texnologiya mərkəzini quraraq akademik fəaliyyətini burada davam etdirmişdir.[14]
Maklyuenin ən məşhur tezisi “medium is the message” ifadəsidir.[15][16] O, bu fikirlə mesajın özündən daha çox onun təqdim olunduğu vasitənin insan düşüncəsinə, cəmiyyətin strukturlarına və mədəniyyətə daha dərin təsir etdiyini irəli sürmüşdür.[17] Onun fikrincə, yeni texnologiyalar yalnız informasiyanı ötürmək vasitəsi deyil, həm də insan duyğularını və sosial münasibətləri yenidən formalaşdıran qüvvədir.[18]
Maklyuen "qlobal kənd" (global village) anlayışını irəli sürərək, texnoloji vasitələrin dünyanı informasiyanın ani paylaşımı nəticəsində kiçildiyini və insanları daha sıx şəkildə birləşdirdiyini qeyd etmişdir.[19] Xüsusilə televiziya və daha sonra internetin ortaya çıxması bu nəzəriyyəni aktuallaşdırmışdır. Onun fikrincə, informasiya texnologiyaları fərdlər arasında fiziki məsafələri əhəmiyyətini itirir və “planetar ölçülü bir kənd” təcrübəsi yaradır.[20]
Maklyuen media vasitələrini "isti" və "soyuq" olaraq təsnif etmişdir. "İsti media" yüksək detallılıq təqdim edir və iştirakçının az fəallığını tələb edir (məsələn, kino, radio), "soyuq media" isə daha az məlumat təqdim edir, lakin daha çox iştirak və interpretasiya tələb edir (məsələn, televiziya, telefon, karikatura).[21]
Maklyuenin nəzəriyyələri həm akademik mühitdə, həm də populyar mədəniyyətdə böyük təsir yaratmışdır.[22][23] Onun ideyaları sonradan media tənqidi, kütləvi kommunikasiya, kibermədəniyyət, internet fəlsəfəsi və postmodernizm sahələrində geniş şəkildə müzakirə edilmişdir. 1960–1970-ci illərdə o, geniş ictimaiyyət arasında tanınırdı və tez-tez televiziya proqramlarına dəvət edilirdi.[24]
Maklyuen, xüsusilə internet və rəqəmsal informasiya texnologiyalarının inkişafı kontekstində, bir çox mütəxəssis tərəfindən "gələcəyi görən" şəxs kimi qiymətləndirilir.[25] Onun düşüncələri Nikolas Kar, Manuel Kastells, Nil Postman və Lev Maneviç kimi tədqiqatçılara təsir göstərmişdir.[26][27]
Marşall Maklyuen 31 dekabr 1980-ci ildə Toronto şəhərində vəfat etmişdir.[28] Onun ideyaları bu gün də müasir informasiya cəmiyyətinin anlaşılmasında aktual olaraq qalır.
Onun əsərləri eksperimental üslubda yazılmış, tez-tez vizual və konseptual oyunlarla müşayiət olunmuşdur. Bu yanaşma onun media vasitələrinin forması ilə məzmun arasında əlaqənin necə işlədiyini nümayiş etdirmək cəhdidir.
- 1951. The Mechanical Bride: Folklore of Industrial Man (1st ed.). New York: Vanguard Press.
- reissued by Gingko Press, 2002. ISBN 978-1-58423-050-2.
- 1962. The Gutenberg Galaxy: The Making of Typographic Man. (1st ed.). Toronto: University of Toronto Press.
- reissued by Routledge & Kegan Paul. ISBN 978-0-7100-1818-2.
- 1964. Understanding Media: The Extensions of Man (1st ed.). New York: McGraw-Hill Education.
- reissued by MIT Press, 1994, with introduction by Lewis H. Lapham; reissued by Gingko Press, 2003. ISBN 978-1-58423-073-1.
- 1967. The Medium Is the Massage: An Inventory of Effects (1st ed.), with Quentin Fiore, produced by Jerome Agel. Random House.
- reissued by Gingko Press, 2001. ISBN 978-1-58423-070-0.
- 1968. War and Peace in the Global Village (1st ed.), with design/layout by Quentin Fiore, produced by Jerome Agel. New York: Bantam Books.
- reissued by Gingko Press, 2001. ISBN 978-1-58423-074-8.
- 1970. From Cliché to Archetype, with Wilfred Watson. New York: Viking Press. ISBN 978-0-670-33093-5.
- 1988. Laws of Media, edited by Eric McLuhan. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-5782-2.
- 2016 The Future of the Library: From Electronic Media to Digital Media, edited by Robert K. Logan. Peter Lang. ISBN 978-1-4331-3264-3.
- ↑ 1 2 3 4 Marshall McLuhan // Internet Speculative Fiction Database (ing.). 1995.
- ↑ 1 2 Herbert Marshall McLuhan // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 3 4 5 Deutsche Nationalbibliothek Record #118729977 // Gemeinsame Normdatei (alm.). 2012—2016.
- ↑ "Programming: Getting the Message". Time. 13 oktyabr 1967.
- ↑ "Television: Dann v. Klein: The Best Game in Town". Time. 25 may 1970.
- ↑ "Marshall McLuhan Arxiv surəti 27 iyun 2020 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2020-06-27 at the Wayback Machine." Library and Archives Canada. Government of Canada. 2016.
- ↑ Walker, John A. McLuhan, (Herbert) Marshall. 2003. doi:10.1093/gao/9781884446054.article.T052928. ISBN 978-1-884446-05-4.
- ↑ Pressman, Jessica. Digital Modernism: Making It New in New Media. Modernist literature & culture (ingilis). New York: Oxford university press. 2014. 5. ISBN 978-0-19-993710-3.
- ↑ "MARSHALL MCLUHAN". AMA Toronto (ingilis). 21 mart 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 oktyabr 2023.
- ↑ Plummer, Kevin. "Historicist: Marshall McLuhan, Urban Activist". www.torontoist.com. 4 iyun 2011. 31 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2011.
- ↑ Stille, Alexander. "Marshall McLuhan Is Back from the Dustbin of History; With the Internet, His Ideas Again Seem Ahead of Their Time". The New York Times. 14 oktyabr 2000. səh. 9. 31 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 mart 2011.
- ↑ Beale, Nigel. "Living in Marshall McLuhan's Galaxy". The Guardian. London. 28 fevral 2008. 31 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 mart 2011.
- ↑ "Old Messengers, New Media: The Legacy of Innis and McLuhan." Collections Canada. Government of Canada. [1998] 2008. Archived from the original Arxiv surəti 19 oktyabr 2017 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2017-10-19 at the Wayback Machine on 1 December 2019.
- ↑ "Marshall McLuhan | Media theorist, Communication theorist, Cultural critic | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 31 may 2025. 20 iyun 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2025.
- ↑ Farrell, Thomas J. "Walter Ong, Marshall McLuhan, and Eric McLuhan's Two Books on Menippean Satire". ETC: A Review of General Semantics. 80 (1). yanvar 2023: 15, 18 – EBSCO vasitəsilə.
- ↑ Fitterman, Lisa. "She Was Marshall McLuhan's Great Love Ardent Defender, Supporter and Critic". The Globe and Mail. Toronto. 19 aprel 2008. 5 dekabr 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 iyun 2008.
- ↑ Cooper, Tom. 2025. Wisdom Weavers: The Lives and Thoughts of Harold Innis and Marshall McLuhan. Brewster, MA : Connected Editions. pp. 10 ff.
- ↑ Gordon, Terrence. July 2002. "Marshall Who? Arxiv surəti 14 may 2018 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2018-05-14 at the Wayback Machine." The Estate of Marshall McLuhan. Retrieved 24 June 2020.
- ↑ Whitman, Alden. "Marshall McLuhan, Author, Dies; Declared 'Medium Is the Message'". The New York Times. 1 yanvar 1981. 5 may 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 avqust 2012.
- ↑ Plummer, Kevin. "Historicist: Explorations at the Vanguard of Communications Studies". Torontoist. 3 may 2014. 30 iyun 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 avqust 2017.
- ↑ Carr, David. "Marshall McLuhan: Media Savant". The New York Times. 6 yanvar 2011. 29 iyul 2023 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Wyatt, David. "Hot and Cool in Anthropology: McLuhan and the Structuralists". The Journal of Popular Culture. 5 (3). dekabr 1971: 551–561. doi:10.1111/j.0022-3840.1971.0503_551.x.
- ↑ Edward Sapir (1933) Communication, in Encyclopaedia of the Social Sciences ( Johnson, Alvin Ed.) Vol. 4 pp.78-80
- ↑ Marcus, Greil. "TWENTIETH-CENTURY VOX: MARSHALL MCLUHAN AND THE MECHANICAL BRIDE". Artforum (ingilis). 1 sentyabr 2012. 3 noyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 aprel 2024.
- ↑ Claude Lévi-Strauss (1962) The Savage Mind, ch.8
- ↑ Taunton, Matthew (2019) Red Britain: The Russian Revolution in Mid-Century Culture, p.223
- ↑ "Douglas Coupland on Marshall McLuhan's prescience in modern political times". 14 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2019.
- McLuhan, M. (1964). Understanding Media: The Extensions of Man. McGraw-Hill.
- Federman, M. (2004). "What is the Meaning of The Medium is the Message?" University of Toronto.
- Levinson, P. (1999). Digital McLuhan: A Guide to the Information Millennium. Routledge.
- marshallmcluhan.com — rəsmi saytı
- Marşall Maklyuen — IMDb səhifəsi
- Marshall McLuhan bibliography at Monoskop
- "James Feeley fonds". University of St. Michael's College, John M. Kelly Library. 4 mart 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2015.
- "The Marshall McLuhan Collection". University of St. Michael's College, John M. Kelly Library. 4 mart 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2015.