Mitəhililər — Qədim Dərbənd şəhəri yaxınlığında yaşayan Dağıstan mini‑etnoslarından biri.
Mitəhi yaşayış məntəqəsinin yaranması Dərbənd ətrafında Sasanilərin müdafiə divarının qurulması – Dağ barı tikintisi ilə bağlıdır. Bu yaşayış məntəqəsinin yaranma tarixi eramızın VI əsrinə təsadüf edir. Tarixi mənbələrdə mitəhilərin İran mənşəli olduğunu göstərən toponimik və dil faktları verilir. Dağ divarı boyunca yerləşən kəndlərdə fars substratının ümumilliyi geniş olaraq görünür.[1]
Tədqiqatçı Baladzori bildirir ki, Anuşirvan atası Keykubaddan Kavad Dərbənd ətrafında müdafiə divarı tikmək və gözətçi məntəqələri iranlılar – Anuşirvan sülaləsindən gələnlər tərəfindən məskunlaşdırmaq üçün icazə istədi. Dərbəndi xəzərlərin hücumlarından şimaldan qorumaq üçün Anuşirvan iranlıları Dağ Divarının dağ keçidlərinə köçürdü. Buraya 3 minə yaxın ailə keşik çəkmək üçün köçürülüb. Bu İran döyüşçülərinin törəmələri müdafiə divarı boyunca yerləşən kəndlərin sakinləridir. Elmi ədəbiyyatda bu kəndlərin əhalisi azərbaycanlı hesab olunur. Sakinlərin özləri Azərbaycan dilini öz ana dili hesab edirlər.
Məlum olduğu kimi, Dağıstanda bir çox etnos var, onların arasında Mitaginalılar adlanan etnoqrup xüsusi yer tutur. Bu etnosun genezisinin, tarixinin, dilinin, mədəniyyətinin öyrənilməsi ilə indiyəcən heç kim xüsusi məşğul olmamışdır. Dağıstanda yalnız bəzi müəlliflər Mitəhi toponimini adlandırırdılar, lakin sakinlər farsdilli tatlara aid edilirdi. Buna, yəqin ki, bu etnoqrupun başqalarından heç nə ilə fərqlənməməsi və buna görə də min ildən çox müddətdə öyrənilməmiş qalması səbəb olmuşdur.
XX əsrdə o, azərbaycanlılarla konsolidasiya olunaraq, öz substratını – fars dialektini itirməmişdir.
Mitəhilər Dağıstanın üçdilli etnik qruplarına aid olmuşlar. Onlar Azərbaycan və rus dillərindən başqa, İran-fars dilinin dialektini gündəlik həyatda işlədirlər. Mitahinlilərin saxladıqları zərflik İran dilləri qrupuna, Hind‑Avropa ailəsinə aiddir.
- ↑ Tarixçi alim və tədqiqatçılar N. M. Mahəmmədov, F. N. Oruçov, Z. A. Mahərrəmova tərəfindən hazırlanmış və Dağıstan Tarixi, Arxeologiya İnstitutunun Rusiya Elmər Akademiyasının Dağıstan Elmi Mərkəzi tərəfindən dərc edilmiş “Dağıstan etnosunun etnogenizi – mitəhilər” elmi işi