Azərbaycan mədəniyyəti — azərbaycanlıların, Azərbaycan etnik qruplarının və tarixən mövcud olmuş dövlətlərin mədəniyyəti. XI–XIII əsrlərdə Səlcuqlar və Hülakülər dövründə türk oğuz tayfalarının Şərqi Zaqafqaziya və İran Azərbaycanına gəlişi ilə Azərbaycan xalqı formalaşmağa başlamış və bu proses XV əsrin sonlarına qədər davam etmişdir. Azərbaycan ədəbi dili XIII əsrdə formalaşmağa başlamış, XIV–XV əsrlərdə isə yazılı Azərbaycan ədəbiyyatı ortaya çıxmışdır. XVI əsrdə Azərbaycan türkləri tərəfindən qurulan Səfəvilər imperiyasında Azərbaycan dili dövlət dili olaraq istifadə edilirdi.
Əsrlər boyunca Azərbaycan dili bütün Persiya, Qafqaz və cənub-şərqi Dağıstanda linqva franka kimi ticarətdə və etnik qruplar arası qarşılıqlı münasibətlərdə istifadə edilib. İranda uzun müddət azərbaycandilli sülalələrin hakimiyyətdə olması fars dilinə idarəçilik, titul adları və hərbi terminologiyada bir çox azərbaycanizmlərin daxil olmasına gətirib çıxarmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatının geniş inkişaf etdiyi Səfəvi dövründə Azərbaycan dastanları Osmanlı, Çağatay və fars ədəbiyyatlarına nüfuz etmiş, XVIII əsrdə erməni və gürcü aşıqları Azərbaycan aşıq sənəti nümunələrini öz əlifbaları ilə qeydə almışdır. Orta əsrlərdə formalaşmış Azərbaycan xalçaları Asiya və Avropada məşhurlaşmış, Azərbaycan xalçaçılarının ideya və bacarıqları bütün Qafqazda hiss edilmişdir.
XIX əsrdə Azərbaycanın Rusiyanın tərkibinə daxil olmasıyla burada yaşayan insanlar Rusiya mədəniyyəti ilə və onun vasitəsilə də dünya mədəniyyəti ilə tanış olurlar. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanda milli oyanış — mədəni Renessans dövrü (maarifçiliyin genişlənməsi, təhsil, mətbuat və incəsənətin inkişafı) baş vermişdir. Bu dövrün azərbaycanlı islahatçı ziyalıları dövrü nəşrlər, teatr truppaları və qonşu dövlətlərdəki konstitusiya hərəkatlarında iştirak vasitəsilə türk Cənubi Qafqazından başqa İran, Osmanlı və Mərkəzi Asiyada da təsirə malik oldular. Azərbaycan əlifba islahatı isə Türk yazı inqilabına başçılıq etmiş, bütün Türk dünyasına birbaşa təsir etmişdir. Azərbaycan İslam dünyasında milli teatrın, operanın, qərb tipli universitetin və baletin əsasının qoyulduğu ilk ölkədir.
"Qarabağ Azərbaycandır!" — Azərbaycanda ölkənin Qarabağ bölgəsinin ölkənin ayrılmaz hissəsi olduğunu vurğulayan milliyyətçi şüar. Bu ifadə, xüsusilə Qarabağ münaqişəsi kontekstində, Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü müdafiə etmək məqsədilə geniş istifadə olunur. Şüar siyasi bəyanatlarda, ictimai nümayişlərdə və mədəni tədbirlərdə populyarlaşmış, xüsusilə 2020-ci il İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra daha çox önə çıxmışdır.
"Qarabağ Azərbaycandır!" şüarının kökləri Azərbaycan və Ermənistan arasında baş tutmuş Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqədardır. Qarabağ tarixən Azərbaycanın mədəni və tarixi mərkəzlərindən biri kimi tanınır, lakin XX əsrin sonlarında Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti və ətraf rayonlar uğrunda münaqişə baş vermişdir. 1990-cı illərdə Birinci Qarabağ müharibəsi nəticəsində Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin bir hissəsi və yeddi ətraf rayonu Ermənistanın nəzarətinə keçmişdir. Şüar XXI əsrdə, xüsusilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etmək siyasətinin güclənməsi ilə daha çox istifadə olunmağa başlamışdır.
2019-cu ilin avqustunda Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan Xankəndi şəhərinə səfəri zamanı çıxışında "Artsax Ermənistandır və nöqtə" demişdir. Buna reaksiya olaraq, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 3 oktyabr 2019-cu ildə Rusiyanın Soçi şəhərində "Valday" Beynəlxalq Diskussiya Klubunun XVI illik iclasının plenar sessiyasındakı çıxışında Qarabağ münaqişəsindən bəhs edən zaman bildirmişdir ki, "Qarabağ tarixi, əzəli Azərbaycan torpağıdır. Beləliklə, Qarabağ Azərbaycandır və nida işarəsi". Bu çıxış şüarın rəsmi səviyyədə populyarlaşmasına töhfə vermişdir.
Ququş — İranın məşhur müğənnisi və aktrisası. XX əsrin 60 və 70-ci illərində İranın ən tanınmış və sevilən müğənnilərindən biri olmuşdur. İrandan əlavə Qafqazda, Orta Şərqdə və Mərkəzi Asiyada da böyük şöhrət qazanmışdır.
1945–1946-cı illərdə Seyid Cəfər Pişəvərinin yaratdığı Milli Ordunun polkovniki, əslən gəncəli olan Qulu Sübhinin nəvəsi. İran İslam İnqilabından öncə onu "İran musiqisinin qızıl (şah) balığı ("شاهماهی موسیقی ایران") adlandırmışdılar. Ququş 1950-ci il mayın 5-də Tehranın Sarıçeşmə küçəsində, kasıb bir məhəllədə dünyaya gəlib. Azərbaycanlı mənşəli valideynləri İrana Bakıdan köçmüşdülər. Ququş hələ uşaq ikən, valideynləri bir-birindən ayrılır. Canbaz və əyləndirici artist olan atası Sabir yaşı üçün mükəmməl səsə malik qızını tez-tez özüylə səhnəyə çıxarır, ona mahnılar oxutdurur. Sonralar Ququş şah sarayında və şahanə məclislərində çıxış etməyə başlayır. 7 yaşından filmlərə çəkilir.
1971-ci ildə Fransanın Kann şəhərində fransız dilində ifa etdiyi "Retour de la ville" və "J'entends crier je t'aime" mahnılarına görə birinci yeri tutur. Azərbaycanda Rəşid Behbudovun oxuduğu "Ayrılıq" (mus. Əli Səlimi, söz. Rəcəb İbrahimi) mahnısının ifasına görə daha çox tanınır. Ququş fars, Azərbaycan, ingilis, fransız, ispan, italyan və erməni dillərində mahnılar oxuyub. Mahnıları İtaliyada və Cənubi Amerikada müvəffəqiyyət qazanıb. O, İranda müasirlik, dəb və mədəni tərəqqi rəmzi olub. Lakin 1979-cu ildə İranda baş verən islam inqilabından sonra bu ölkədə Ququşun həm müğənni, həm də kino aktrisası kimi fəaliyyətinə qadağa qoyulub.
- Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi
- UNESCO üzrə Azərbaycan Respublikasının Milli Komissiyası
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu
- Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestri
- Azərbaycanda UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irsi
- Azərbaycanda UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektləri
- Azərbaycanda UNESCO-nun "Dünyanın yaddaşı" obyektləri
.png)
- 13 noyabrda Aşıq Dirili Qurbaninin anadan olmasının 550 illiyi və Aşıq Ələsgərin vəfatının 100 illiyinin UNESCO-nun 2026–2027-ci illər üçün yubileylər proqramına daxil edilməsi qərarlaşdırılmışdır.
- 13 noyabrda İsa Məsihin Sonuncu Gün Müqəddəsləri Kilsəsinin (Mormon kilsəsi) Bakı ofisinin açılışı olmuşdur.
- 15 noyabrda Alim Qasımov Daşkənddə "Gələcəyin İrsi" Beynəlxalq Mükafatı ilə təltif edilmişdir.
- 20 noyabrda Beynəlxalq Muğam Mərkəzində Əli Kərimovun (şəkildə) 150 illiyi qeyd olunmuş, bu münasibətlə konsert proqramı keçirilmişdir.
|
İki dənə lotıi şə̃rdə siydən düşüllər. Olar diyir ki, biz bırda yaşıyamərrig, başqa şə̃rdə biziyçün yaxşıi keçər nābələd oldığımıza. İki lotılar gedillər bi başqa şə̃rə. Gedillər o şə̃rin qırağında görillər iki dənə uşağ odın yığır. Sorışıllar ki nə yığırsuz? Uşağlar belənçig cağab verillər ki, çör-çöp yığıruğ. Lotılar xəbər alır ki, çör çördü; bə çöp nədi? Uşağlar belə cağab verillər ki, çör əyağ üssə durandıi, çöp yerə töküləni. Lotılar baxır görür ki, bırda bılarçın tutmıyacağ, sōra çıxıb gedillər şə̃rdən. | 
|
- …Məhəmməd Füzuli "Hədiqətüs-süəda"nı yazarkən sarayın təntənəli dilini nəzərə almış, buna görə də ərəb-fars sözlərindən çox istifadə etmiş, XVI əsr yüksək ədəbi dilini istifadə etmişdir.
- …Xalq ənənəsinə (azərbaycanlı və tərəkəmə mühacirlərinin rəvayətlərinə) görə, Azərbaycanda yetişən və ya ordan başqa yerlərə köçmüş aşıqlar belə bir sıraya qoyulur: Abbas Tufarqanlı, Dədə Qasım, Qurbani, Əmrah. Tufarqanlının bir şerinə istinad edilərək onun 777-ci ildə yaşadığı iddia edilsə də, şeirlərinin bugünkü forması onun bu qədər qədimdə yaşamasının mümkün olmadığını göstərir.
- …Azərbaycanda Uzun Həsənə aid edilən portret (şəkildə) əslində Osmanlı dənizçisi Xədim Həsən Ağanın təsviridir. "Azərmarka" şirkəti tərəfindən Azərbaycan-Polşa diplomatik əlaqələrinin 540 illiyinə həsr olunmuş poçt markasında da bu portretdən istifadə edilmişdir.
- …Britannika Ensiklopediyasına görə, 8 türk xalqı (azərbaycanlılar, osmanlılar, çağataylar, tatarlar, qazaxlar, qıpçaqlar, səlcuqilər və türkmənlər) Azərbaycan bayrağındakı ulduzun 8 guşəsində əks edilmişdir.
Mədəniyyət: Dil • Yazı sistemi • Xalq dini • Folklor • Dastanlar • Ədəbiyyat • Fəlsəfə • Mifologiya • Memarlıq • Ev • Bağ • Təsviri incəsənət • Miniatür • Kalliqrafiya • Keramika • Xalçaçılıq • Heykəltəraşlıq • Milli geyim • Kosmetika • Musiqi • Muğam • Aşıq sənəti • Rəqs • Balet • Teatr • Yumor • Kino • Animasiya • Mətbuat • Radio • Televiziya • Təhsil • İdman • Döyüş sənətləri • Oyunlar • Dövlət bayramları • Festivallar • Tarixi təqvimlər • Mərasimlər • Milli Yeni il • Evlilik • Atəşfəşanlıq • Kulinariya • Çay mədəniyyəti • Şərabçılıq • Etika • Ziyarətgahlar • Xalq təbabəti
Həyat tərzi: Atçılıq • Köçərilik • Təsəvvüf • Dənizçilik • Köləlik • Ovçuluq (Pələng ovu) • Qaçaq • Qoçuluq • Qədeş
Mədəniyyət tarixi: Hun–Göytürk–Xəzər fəaliyyəti • Azərbaycan xalqının formalaşması • Eldəniz dövrü • Oğuzun bölünməsi • Monqol əlaqələri • Orta Azərbaycan dili dövrü • Türkmən üslubu • Çağatay əlaqələri • Qaraqoyunlu dövrü • Ağqoyunlu dövrü • Səfəvi dövrü • Azərbaycanlılaşma • Azərbaycan milli oyanışı • Azərbaycan İntibahı • Azərbaycan ali mədəniyyəti • Böyük Qayıdış • Azərbaycanda ümumtürk kimliyi və mədəniyyəti
Cəmiyyət: Mədəniyyət paytaxtı • Tarix • Din • Elm (Ölçü vahidləri) • Hüquq • Sosial normalar • Milli kimlik • Etnik qruplar • Tayfa quruluşu • Aristokratiya • • Dialektlər • Milliyətçilik • Diaspor • Yumşaq güc
İrs: Mühit • Mədəni təsir • Tarixşünaslıq • Ümumdünya irsi • Tarixi qoruqlar • Qeyri-maddi mədəni irs • İxtiralar və kəşflər • Coğrafi göstəricilər
Rəmzlər: Odlar yurdu • Qız qalası • Qobustan • Nar • Qarabağ atı • Tar • Buta • Xarıbülbül • Neft Daşları
