Azərbaycanda dənizçilik və dəniz mədəniyyəti — tarixin müxtəlif dövrlərində Azərbaycan ərazisində dənizçiliyin inkişafını və dənizlə bağlı mədəniyyət sahələrini (dənizlə bağlı miflər, dəniz yeməkləri, sənətkarlıq nümunələri və s.) əhatə edir.
Qobustandakı qayaüstü təsvirlərdə qayığın çəkilməsi bölgədə e.ə. VI–IV minilliklərdə gəmiçiliyin inkişaf etdiyini göstərir. Ərəb coğrafiyaşünası Müqəddəsi Bakının liman olaraq vacib rolunu qeyd edən ilk müəllifdir, o, Bakını belə təsvir edirdi: "Bakı dənizin kənarında şəhərdir. İqlimin yeganə limanıdır." Tarixən, ticarət gəmiləri Xəzərin cənub hissəsindən Bakıya, oradan da Volqaya, Xəzər xaqanlığına üzürdü. XVI əsrdə Şərqi Avropadan Hindistana gedən, Xəzər dənizindən keçən yolun olması, Gilan və Şirvan ipəyinin əhəmiyyəti Bakının liman olaraq rolunu daha da artırmışdır. XIX əsrin ortalarından etibarən, Rusiya imperiyasında Xəzər dəniz nəqliyyatının inkişaf etdirilməsi məsələsi böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur. II Aleksandr 1858-ci ildə "Merkuri" Cəmiyyəti ilə "Kavkaz" firmasının birləşdirilməsi haqqında fərman vermişdir, beləliklə, Xəzər gəmiçiliyində vacib rol oynayan "Qafqaz və Merkuri" yaradılmışdır. XIX əsrin ikinci yarısından etibarən, Azərbaycan neft sənayesinin inkişaf etməsi Xəzər gəmiçiliyinin inkişafını labüd etmişdir.
Azərbaycanda 1920-ci ilin aprelindən sovet hakimiyyəti başlayır və dənizçilik sahəsində milliləşdirmə baş verir. Azərbaycan dənizçiləri İkinci Dünya müharibəsi dövründə həm cəbhədə döyüşlərdə iştirak etmiş, həm də Xəzərdə hərbi yük və yardımların daşınmasını təmin etmişdir. Azərbaycan müstəqillik dövründə Beynəlxalq Dəniz Təşkilatının, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının və Çinin Kəmər və Yol Təşəbbüsünün üzvü olmuşdur. 2013–2014-cü ildə verilən qərarlar nəticəsində, "Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti yaradılmış, Azərbaycanın iki böyük donanması — Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi və Xəzər Dəniz Neft Donanması bu qurumun tərkibində birləşdirilmişdir.