Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Pul islahatı

  • Məqalə
  • Müzakirə

Pul islahatı — bir ölkənin pul sisteminin dəyişdirilməsi ilə bağlı təkliflərə, o cümlədən pulun yaradılması, tənzimlənməsi və bölüşdürülməsi qaydalarına aiddir. Bu cür islahatlar mövcud monetar sxemlərdə müşahidə olunan maliyyə qeyri-sabitliyi, varlanma bərabərsizliyi və ya inflyasiya kimi problemləri aradan qaldırmağı hədəfləyir. Monetar islahat hərəkatları iqtisadi böhranlar zamanı güclənir və mövcud sistemlərə alternativlər irəli sürür.

İslahatlar geniş spektri əhatə edir — qızıl standartı kimi əmtəə təminatlı valyutalara qayıdışdan tutmuş tam ehtiyatlı bankçılıq və ya hökumət tərəfindən borcsuz emissiya olunan pul kimi daha radikal dəyişikliklərə qədər. Bəzi islahatlar mövcud sistemlərdə texniki düzəlişlər etməyi hədəfləsə də, digərləri pulun iqtisadi funksiyalarını köklü şəkildə yenidən qurmağı təklif edir.

Mündəricat

  • 1 Tarixi kontekst
  • 2 Pul islahatının növləri
    • 2.1 Qızıl standartı
    • 2.2 Tam ehtiyatlı bankçılıq
    • 2.3 Suveren pul
    • 2.4 Alternativ valyuta sistemləri
      • 2.4.1 Demurrac valyutası
      • 2.4.2 Lokal valyutalar
  • 3 Beynəlxalq baxışlar
    • 3.1 İnkişaf etməkdə olan ölkələrin təcrübələri
    • 3.2 Qlobal monetar islahat təklifləri
  • 4 İstinadlar
  • 5 Əlavə ədəbiyyat

Tarixi kontekst

Pul islahatı hərəkatları iqtisadi qeyri-sabitlik dövrlərində daha çox ön plana çıxır.[1][2] Böyük depressiya dövrü Çikaqo planı kimi islahat təkliflərinin ortaya çıxmasına səbəb oldu.[3] Oxşar şəkildə, 2008-ci il qlobal maliyyə böhranı suveren pul sistemləri kimi alternativlərə marağı artırdı,[4] COVID-19 pandemiyası isə pul sistemi dizaynı ilə bağlı müzakirələri daha da gücləndirdi.[5]

Pul sistemi inkişafında əsas keçid mərhələləri qızıl standartdan Bretton-Vud sisteminə və daha sonra müasir fiat pula keçidi əhatə edir.[6] Hər bir keçid iqtisadi sabitlik və inkişaf üçün optimal pul mexanizmi barədə müzakirələr yaratmışdır.[7][8]

Pul islahatının növləri

Qızıl standartı

Əsas məqalə: Qızıl standartı

Qızıl standartı valyuta dəyərlərini qızıl ehtiyatlarına bağlayan sistem idi. Bu monetar sistemdə kağız pul müəyyən olunmuş sabit miqdarda qızıla konvertasiya edilə bilirdi və bu, valyutanın dəyərini təmin edirdi. Klassik qızıl standartı 1870-ci illərdən I Dünya müharibəsinə qədər beynəlxalq səviyyədə fəaliyyət göstərmiş, daha sonra isə onun dəyişdirilmiş forması Bretton-Vud sistemi altında tətbiq olunmuşdur.[9]

Tərəfdarların arqumentləri ondan ibarətdir ki, qızıl ehtiyatları ilə təmin olunan valyutalar fiat pulla müqayisədə daha sabit olmuşdur.[10] Onlar iddia edirlər ki, tələb olunan qızıl ehtiyatları pul emissiyası yolu ilə maliyyələşdirmə xərclərini məhdudlaşdırır.[11] Avstriya iqtisad məktəbinin nümayəndələri inflyasiyanın qarşısını almaq üçün qızıla bağlı valyutalara qayıdışı müdafiə edirlər.[12]

Tənqidçilərin arqumentləri isə iqtisadi durğunluq dövrlərində monetar siyasətin məhdudlaşması ilə bağlıdır. Ənənəvi iqtisadçılar qeyd edirlər ki, qızıl standartı deflyasiya ilə mübarizə üçün pul təklifinin artırılmasına imkan vermədiyindən Böyük depressiyanın uzanmasına səbəb olmuşdur. Böyük depressiya dövründə qızıl standartından daha erkən imtina edən ölkələr daha sürətlə bərpa olmuşlar.[13]

Tam ehtiyatlı bankçılıq

Əsas məqalə: Tam ehtiyatlı bankçılıq

Tam ehtiyatlı bankçılıq təklifləri bankların müştəri depozitləri üçün 100% ehtiyat saxlamasını tələb edir və bu, hazırda dünya üzrə tətbiq olunan qismən ehtiyatlı bankçılıq modelini aradan qaldırmış olardı.[14] Tam ehtiyat sistemində banklar kredit yaradan qurumlar deyil, vasitəçi kimi fəaliyyət göstərərdilər.[15]

Teorik əsaslandırma: Çikaqo planı, Çikaqo Universiteti iqtisadçıları tərəfindən hazırlanmışdır[3] və bu sahəyə akademik marağı artırmışdır. Plan monetar və kredit funksiyalarının ayrılmasını və pul yaratmaq səlahiyyətinin dövlətə verilməsini nəzərdə tuturdu.[16]

Tərəfdarların arqumentləri bankların bütün vəsait çıxarışlarını qarşılaya biləcək ehtiyatlara malik olacağı üçün bank qaçışlarının aradan qalxmasını da əhatə edir.[17] Onlar hesab edirlər ki, bu sistem sistematik riski azaldar[18] və dövlətlərə pul təklifinə daha geniş nəzarət imkanı verər.[19]

Tənqidçilərin arqumentləri isə potensial iqtisadi pozuntular və kreditə çıxış imkanlarının azalması ilə bağlıdır. Onlar hesab edirlər ki, tam ehtiyatlı bankçılıq borcalanları kölgə bankçılığı sisteminə yönəldə bilər.[20] Ənənəvi iqtisadçılar kapitalın bölüşdürülməsi səmərəliliyinin azalması, keçid xərcləri və potensial gözlənilməz nəticələr barədə narahatlıqlar ifadə edirlər.[21]

Suveren pul

Əsas məqalə: Monetar suverenlik § Suveren pul yaradılması

Suveren pul sistemləri pulun yaradılması səlahiyyətinin kommersiya banklarından hökumət qurumlarına, məsələn, mərkəzi banklara verilməsini təklif edir. Hazırkı sistemdə kommersiya bankları kreditlər verməklə pul yaradırlar;[22] suveren pul modelində isə pul yaratmaq hökumətin inhisarına çevrilir.[23]

Teorik əsaslandırma: Tərəfdarlar hesab edirlər ki, pulun yaradılması özəl qurumların deyil, ictimai marağa xidmət edən dövlətin funksiyası olmalıdır. Onlar təklif edirlər ki, hökumət tərəfindən yaradılan pul bankların mənfəəti üçün deyil, ictimai məqsədlər üçün dövriyyəyə buraxıla bilər.[24]

Alternativ valyuta sistemləri

Demurrac valyutası

Əsas məqalə: Demurrac valyutası

Demurrac valyutası zaman keçdikcə dəyərini itirəcək şəkildə dizayn olunur və bununla da vəsaitlərin yığılması deyil, dövriyyəyə buraxılması təşviq edilir.[25] İqtisadçı Silvio Gesell dövriyyəni artırmaq məqsədilə pulun qüvvədə qalması üçün vaxtaşırı markalanmasını tələb edən mexanizm təklif etmişdi.[26]

Tarixi nümunələrdən biri Almaniyadakı Vara olmuşdur. Bu valyuta qadağan edilməzdən əvvəl müəyyən iqtisadi fəallığın artmasına səbəb olmuşdu.[27]

Bununla belə, demurrac valyutalarının əksəriyyəti milli valyutanın dövriyyəsinə dair dövlət inhisarını pozduğu üçün mərkəzi banklar tərəfindən qadağan edilmişdir.[28] Müasir nümunələrə komplementar valyuta[29] və mənfi faiz dərəcəsi təklifləri daxildir.[30]

Lokal valyutalar

Əsas məqalə: Lokal valyutalar

Lokal valyutalar və yerli mübadilə ticarət sistemi (LETS) milli valyutalara alternativ olaraq icma əsaslı iqtisadiyyat yanaşmasını yaradır.[31] Bu sistemlər yerli icmaların iqtisadi fəaliyyətini yaxşılaşdırmağı hədəfləyir və demurrac kimi xüsusiyyətləri də özündə birləşdirə bilər.[32] Nümunələr arasında Nyu-Yorkdakı Ithaca Hours və vaxta əsaslanan valyuta ilə fəaliyyət göstərən zaman bankları yer alır.[33]

Beynəlxalq baxışlar

İnkişaf etməkdə olan ölkələrin təcrübələri

İqtisadçı Maykl Hadson Dünya Bankını və Beynəlxalq Valyuta Fondunu borc asılılığını gücləndirdiyinə görə tənqid etmişdir.[34]

İnkişaf etməkdə olan ölkələrin xarici borcu yerli mədəniyyəti və ətraf mühiti mənfi təsirə məruz qoya bilər.[35] Bu ölkələr tez-tez xarici borc və ödəmə balansı ilə bağlı müxtəlif alternativ monetar qaydalarla təcrübə aparmışlar.[36] Bu təcrübələr monetar islahatları anlamaq üçün nümunəvi təhlil imkanları təqdim edir.[37]

Bəzi ölkələr, məsələn Ekvador və Zimbabve, valyuta əvəzlənməsi modelindən istifadə etmişdir,[38] digərləri isə çevikliyi məhdudlaşdıran valyuta şurası tətbiq etmişdir.[39]

Qlobal monetar islahat təklifləri

Beynəlxalq monetar sistemə dair təklif olunan islahatlara xüsusi borcalma hüquqlarının genişləndirilməsi daxildir.[40] Bu təkliflər ABŞ dollarının mərkəzi rolu səbəbilə yaranan qlobal iqtisadi qeyri-tarazlıqları aradan qaldırmağa yönəlmişdir.[41] Robert Mundell beynəlxalq monetar sistemin qlobal dünya valyutası vasitəsilə yenidən qurulmasını təklif etmişdir.[42] Ceyms Robertson isə ekoloji prinsiplərə əsaslanan qlobal maliyyə sistemi islahatını müdafiə etmişdir.[43]

İstinadlar

  1. ↑ Hetzel, Robert L. The Federal Reserve: A New History (ingilis). University of Chicago Press. 11 yanvar 2023. ISBN 978-0-226-82165-8.
  2. ↑ Phillips, Ronnie J. US Credit and Payments, 1800–1935, Part I Vol 1 (ingilis). Taylor & Francis. 28 oktyabr 2024. ISBN 978-1-040-23367-2.
  3. ↑ 1 2 Herger, Nils. Understanding Central Banks (ingilis). Springer. 19 fevral 2019. ISBN 978-3-030-05162-4.
  4. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; :1 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  5. ↑ Ferrari-Filho, Fernando; Paula, Liuz F. de. Central Banks and Monetary Regimes in Emerging Countries: Theoretical and Empirical Analysis of Latin America (ingilis). Edward Elgar Publishing. 17 yanvar 2023. ISBN 978-1-80220-398-1.
  6. ↑ Bryan, D.; Rafferty, M. Capitalism With Derivatives: A Political Economy of Financial Derivatives, Capital and Class (ingilis). Springer. 16 dekabr 2005. ISBN 978-0-230-50154-6.
  7. ↑ James, Mr Harold. International Monetary Cooperation Since Bretton Woods (ingilis). International Monetary Fund. 15 iyun 1996. ISBN 978-1-4755-0696-9.
  8. ↑ Aliber, Robert Z. The Reconstruction of International Monetary Arrangements (ingilis). Springer. 15 dekabr 1986. ISBN 978-1-349-18513-9.
  9. ↑ Cohn, Theodore H. Global Political Economy (ingilis). Routledge. 7 avqust 2015. 140–1. ISBN 978-1-317-34802-3.
  10. ↑ Daniels, Joseph P.; VanHoose, David D. Global Economic Issues and Policies (ingilis). Routledge. 25 oktyabr 2017. ISBN 978-1-351-99830-7.
  11. ↑ Aliber, Robert Z. The Reconstruction of International Monetary Arrangements (ingilis). Springer. 15 dekabr 1986. ISBN 978-1-349-18513-9.
  12. ↑ Boettke, P. J. The Elgar Companion to Austrian Economics (ingilis). Edward Elgar Publishing. 1 yanvar 1998. ISBN 978-0-85793-468-0.
  13. ↑ Bernanke, Ben S. Essays on the Great Depression (ingilis). Princeton University Press. 9 yanvar 2024. ISBN 978-0-691-25966-6.
  14. ↑ Nyborg, Kjell G. Collateral Frameworks: The Open Secret of Central Banks (ingilis). Cambridge University Press. 15 dekabr 2016. ISBN 978-1-316-78532-4.
  15. ↑ Lauk, T. The Triple Crisis of Western Capitalism: Democracy, Banking, and Currency (ingilis). Springer. 20 noyabr 2014. ISBN 978-1-137-43296-4.
  16. ↑ Nageswaran, V. Anantha; Natarajan, Gulzar. The Rise of Finance: Causes, Consequences and Cures (ingilis). Cambridge University Press. 25 aprel 2019. ISBN 978-1-108-63325-3.
  17. ↑ Herger, Nils. Understanding Central Banks (ingilis). Springer. 19 fevral 2019. ISBN 978-3-030-05162-4.
  18. ↑ Bossone, Biagio. Trailblazing Visions of Money in Economic Theory: Essence, Genesis, and Economic Ramifications (ingilis). Springer Nature. 16 aprel 2025. ISBN 978-3-031-82544-6.
  19. ↑ Heise, Michael. Inflation Targeting and Financial Stability: Monetary Policy Challenges for the Future (ingilis). Springer. 26 fevral 2019. ISBN 978-3-030-05078-8.
  20. ↑ Boulter, Stephen. Natural Law Liberalism and the Malaise of Modernity (ingilis). Springer Nature. 22 iyul 2024. ISBN 978-3-031-59737-4.
  21. ↑ Nageswaran, V. Anantha; Natarajan, Gulzar. The Rise of Finance: Causes, Consequences and Cures (ingilis). Cambridge University Press. 25 aprel 2019. ISBN 978-1-108-63325-3.
  22. ↑ Sekerke, Matt; Hanke, Steve H. Making Money Work: How to Rewrite the Rules of Our Financial System (ingilis). John Wiley & Sons. 29 aprel 2025. ISBN 978-1-394-25727-0.
  23. ↑ Rahmatian, Andreas. Credit and Creed: A Critical Legal Theory of Money (ingilis). Routledge. 28 oktyabr 2019. ISBN 978-0-429-59484-7.
  24. ↑ Tinguely, Joseph J. The Palgrave Handbook of Philosophy and Money: Volume 2: Modern Thought (ingilis). Springer Nature. 27 iyun 2024. ISBN 978-3-031-54140-7.
  25. ↑ Mooney, Annabelle. The Language of Money: Proverbs and Practices (ingilis). Routledge. 27 aprel 2018. ISBN 978-1-315-43591-6.
  26. ↑ Homburg, Stefan. A Study in Monetary Macroeconomics (ingilis). Oxford University Press. 2017. ISBN 978-0-19-880753-7.
  27. ↑ Zimmermann, Claus D. A Contemporary Concept of Monetary Sovereignty (ingilis). OUP Oxford. 7 noyabr 2013. ISBN 978-0-19-150206-4.
  28. ↑ Gómez, Georgina M. Monetary Plurality in Local, Regional and Global Economies (ingilis). Routledge. 9 oktyabr 2018. ISBN 978-1-351-98746-2.
  29. ↑ Kesting, Stefan; Negru, Ioana; Silvestri, Paolo. The Gift in the Economy and Society: Perspectives from Institutional Economics and Other Social Sciences (ingilis). Routledge. 28 dekabr 2020. ISBN 978-1-000-33335-0.
  30. ↑ Boyle, David. The Money Changers: Currency Reform from Aristotle to E-Cash (ingilis). Routledge. 22 dekabr 2015. ISBN 978-1-134-20806-7.
  31. ↑ Barton, Hugh. Sustainable Communities: The Potential for Eco-Neighbourhoods (ingilis). Routledge. 2 dekabr 2013. ISBN 978-1-317-97330-0.
  32. ↑ Larsson, Mats. Circular Business Models: Developing a Sustainable Future (ingilis). Springer. 5 fevral 2018. ISBN 978-3-319-71791-3.
  33. ↑ Collom, Ed; Lasker, Judith N. Equal Time, Equal Value: Community Currencies and Time Banking in the US (ingilis). Routledge. 23 may 2016. ISBN 978-1-317-14187-7.
  34. ↑ Marsden, Lee. The Ashgate Research Companion to Religion and Conflict Resolution (ingilis). Routledge. 23 mart 2016. ISBN 978-1-317-04183-2.
  35. ↑ Perez, Oren. Ecological Sensitivity and Global Legal Pluralism: Rethinking the Trade and Environment Conflict (ingilis). Hart Publishing. iyun 2004. ISBN 978-1-84113-348-5.
  36. ↑ Sylla, Ndongo Samba. Imperialism and the Political Economy of Global South's Debt (ingilis). Emerald Group Publishing. 20 mart 2023. ISBN 978-1-80262-485-4.
  37. ↑ Kalyuzhnova, Y.; Taylor, M. Transitional Economies: Banking, Finance, Institutions (ingilis). Springer. 19 iyul 2001. ISBN 978-1-4039-0539-0.
  38. ↑ Jácome, Mr Luis Ignacio; Lönnberg, Åke. Implementing Official Dollarization (ingilis). International Monetary Fund. 1 aprel 2010. ISBN 978-1-4552-0065-8.
  39. ↑ Perry, Guillermo; Calvo, Guillermo A. Currency Boards and External Shocks: How Much Pain, how Much Gain? (ingilis). World Bank Publications. 1 yanvar 1997. ISBN 978-0-8213-3864-3.
  40. ↑ Xing, Li. The BRICS and Beyond: The International Political Economy of the Emergence of a New World Order (ingilis). Routledge. 16 mart 2016. ISBN 978-1-317-04000-2.
  41. ↑ Zhang, Yuyan. The Change of Global Economic Governance and China (ingilis). Springer Nature. 11 aprel 2022. ISBN 978-981-19-0699-2.
  42. ↑ Chen, Yunxian. National Finance: A Chinese Perspective (ingilis). Springer Nature. 23 aprel 2021. ISBN 978-981-336-092-1.
  43. ↑ Cato, Molly Scott. Green Economics: An Introduction to Theory, Policy and Practice (ingilis). Routledge. 16 may 2012. ISBN 978-1-136-56442-0.

Əlavə ədəbiyyat

  • The Ethics of Money Production, Jörg Guido Hülsmann (2008), Ludwig von Mises Institute
  • "100% Money and the Public Debt", Irving Fisher (public domain)
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Pul_islahatı&oldid=8385619"
Informasiya Melumat Axtar