Qazi məhəlləsi hadisələri

12 mart 1995-ci il axşam saatlarında İstanbulun əsasən ələvi vətəndaşların sıx yaşadığı Qazi məhəlləsindəki dörd qəhvəxana və bir şirniyyat dükanı eyni anda taksidən naməlum şəxslər tərəfindən avtomatik silahlarla atəşə tutuldu. Hücumlar nəticəsində bir vətəndaş Halil Kaya həlak oldu, beşinin vəziyyəti ağır olmaqla iyirmi beş nəfər yaralandı^[2]. Hadisə yerindən yayındıqdan sonra hücum edənlərin qaçırdıqları taksi sürücüsünü öldürdükləri və taksini yandırdıqları və qaçdıqları məlum oldu. Hadisələrdən sonra bir çox ələvi vətəndaşı Qazi məhəlləsində toplaşdı və təhlükəsizlik qüvvələrini yavaş reaksiya verməkdə günahlandıraraq polis bölməsinə yürüş etdi. Polis izdihama atəş açdı. Silahlı hücum nəticəsində Mehmet Gündüz adlı bir vətəndaş həlak oldu və çoxsayda insan yaralandı.

13 martda İstanbulun hər yerindən təxminən 15.000 nəfər hadisəyə etiraz etmək üçün yenidən polis bölməsinə yürüş etdi. Çevik qüvvələr və xüsusi təyinatlı qüvvələrlə dəstəklənən polisə yenidən atəş açması nəticəsində toqquşma baş verdi. Toqquşmalarda 15 nəfər həlak oldu, jurnalistlər də daxil olmaqla bir çox insan yaralandı. Elə həmin gün İstanbul Valiliyi Qazi Məhəlləsində və iki digər məhəllədə (Zübeydə Xanım və Esentepe) komendant saatı elan etdi. Qazi Məhəlləsinə giriş və çıxış polis nəzarəti altına alındı. 14 martda Cemevi qarşısında toplaşan izdiham tərəfindən yaradılan komitə dörd maddəlik tələb siyahısı hazırladı və tələbləri yerinə yetirilməsə, etirazların davam edəcəyini bildirdi. Dörd tələb bunlar idi:

• 1 - Cəsədlərin qaytarılması.
• 2 - Komendant saatının ləğvi.
• 3 - Saxlanılanların geri qaytarılması.
• 4 - Əsgərlərin və polisin ərazidən çıxarılması.

Lakin bu tələblər rədd edildi və həmin gün 15 nəfər öldü. 14 martda Qazi məhəlləsində komendant saatı tətbiq edilməsinə baxmayaraq, iğtişaşlar davam etdiyindən əraziyə hərbi hissələr yerləşdirildi. Elə həmin gün Qazi məhəlləsində baş verən hadisələr səbəbindən Ankaranın Qızılay Meydanında baş verən hadisələrdə 36 nəfər yaralandı. 15 martda iğtişaşlar Ümraniyeyə yayıldı; Ümraniyenin Mustafa Kamal məhəlləsində baş verən hadisələrdə beş nəfərin ölümündən və iyirmidən çox insanın yaralanmasından sonra həmin ərazidə də komendant saatı elan edildi. 16 martda İstanbulun o vaxtkı valisi Hayri Kozakçıoğlu iğtişaşların sakitləşdiyini və ərazidəki komendant saatının ləğv edildiyini elan etdi.

İstanbulun o vaxtkı valisi Hayri Kozakçıoğlu, Polis Rəisi Necdet Menzir, Mehmet Ağar və Daxili İşlər Naziri Nahit Menteşenin istefa vermələri tələb edildi. Lakin, Kozakçıoğlu və Menzir istefa vermək əvəzinə, sonrakı müddətdə Doğru Yol Partiyasından parlament üzvü oldular.

Hadisələrdən sonra aparılan yarılma nəticəsində ölən 17 nəfərdən yeddisinin polis gülləsindən öldüyü müəyyən edilib. Qaziosmanpaşa Prokurorluğunun hadisə ilə bağlı ittihamnaməsi ilə Əyyubsultan Cümhuriyyət Baş Prokurorluğu 20 polis məmuruna qarşı "cinayətkarı naməlum qoyacaq şəkildə, özünümüdafiə və zərurət həddini aşaraq öldürmə" ittihamı ilə məhkəmə iddiası qaldırdı. İstanbuldakı Eyüp Cümhuriyyət Baş Prokurorluğu tərəfindən Eyüp Ağır Cinayət Məhkəməsinə təqdim edilən iş, ictimai təhlükəsizliyin təmin edilə bilməməsi səbəbindən Trabzona göndərildi. 11 sentyabr 1995-ci ildə Trabzon Ağır Cinayət Məhkəməsində başlayan məhkəmə prosesi beş il ərzində otuz bir dinləmədən sonra 3 mart 2000-ci ildə başa çatıb.

İttiham olunan iyirmi polis məmurundan Adəm Albayrak dörd nəfərin qətlinə görə altı il səkkiz ay, Mehmet Gündoğan isə iki nəfərin qətlinə görə üç il doqquz ay həbs cəzasına məhkum edilib (cəzalar təxirə salınıb), digər on səkkiz təqsirləndirilən şəxs isə bəraət alıb. Lakin Ali Məhkəmə Albayrak və Gündoğana qarşı hökmü "onlara qarşı irəli sürülən qətl ittihamları ilə bağlı dəqiq izahatın olmaması" səbəbi ilə ləğv etdi. Ali Məhkəmə təqsirləndirilən şəxslərin Türkiyə Cinayət Məcəlləsinin 49-cu maddəsi ilə mühakimə olunmasını əmr etdi. İş daha sonra Trabzon Ağır Cinayətlər Məhkəməsində yenidən açıldı. Lakin ailələr və vəkillər Ali Məhkəmənin qərarının dövlətə bir daha bəraət qazandıracağını iddia edərək işi geri götürdüklərini bildirdilər. İş yenidən başladı və üçüncü iclasında qərar verildi. Məhkəmə heyəti Albayrak və Gündoğana ümumilikdə dörd il və otuz iki ay həbs cəzası verdi.

Bundan əlavə, illər sonra açıqlanan Ergenekon ittiham aktlarında təqaüdçü briqada generalı Vəli Küçüyün hadisədə əli olduğu iddia edildi.

Ali Məhkəməsinin 11 iyul 2002-ci il tarixli qərarı təsdiqləməsindən sonra, yaxınlarını itirən 22 nəfər Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət etdi. Məhkəmə prosesindən sonra məhkəmə 27 iyul 2005-ci il tarixli qərarında Türkiyənin Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının "yaşamaq hüququ"nu nəzərdə tutan 2-ci maddəsinin və "milli hakimiyyət orqanlarına müraciət yollarının bağlanmasını" nəzərdə tutan 13-cü maddəsinin müddəalarını pozduğu qənaətinə gəldi. Məhkəmə Qazi məhəlləsində ölən on iki nəfərin və Ümraniyyədə ölən beş vətəndaşın ailələrinə təzminat ödənilməsi barədə qərar qəbul etdi. Məhkəmə hadisələrdə ölən on yeddi nəfərin hər birinə 30.000 avro təzminat təyin etdi və beləliklə, Türkiyəni ümumilikdə 510 min avro təzminat ödəməyə məhkum etdi.