Rusiyanın Dağlıq Qarabağdakı sülhməramlı kontingenti — İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri tərəfindən imzalanmış atəşkəs bəyanatı əsasında Dağlıq Qarabağ regionunda yerləşən keçmiş rus hərbi kontingenti. Rusiya Federasiyasının sülhməramlı kontingentinin qalma müddəti müqavilənin imzalandığı tarixdən (9 noyabr 2020-ci il) 5 il təşkil etdi, əgər müqavilə tərəflərindən heç biri 6 ay bəyan etməsə, avtomatik olaraq daha 5 il müddətinə uzadılacaq. müqavilənin müddəti bitənə qədər bu müddəanın tətbiqini dayandırmaq niyyətindədirlər. Lakin 2024-cü ilin aprelində kontingentin Azərbaycan ərazisindən vaxtından əvvəl çıxarılmasına başlanıldı.[1][2]
Rusiya sülhməramlı qüvvələri Dağlıq Qarabağdakı keçmiş təmas xətti və Laçın dəhlizi boyunca yerləşdirilmişdi. Sülhməramlı qüvvələrin komandanlığının qərargahı Xocalı aeroportu ərazisində yerləşirdi.
Müqavilə imzalandıqdan sonra tərəflər Qarabağda bütün təmas xətti boyunca atəşkəs rejiminə riayət etməyə başlayıblar.[3]
Noyabrın 10-da 15-ci ayrı–ayrı motoatıcı briqadanın bölmələrindən ibarət sülhməramlı kontingenti olan ilk İl-76-lar şəxsi heyəti, nəqliyyat vasitələrini, zirehli transportyorları və hərbi texnikanı münaqişə zonasına çatdırmaq üçün Ulyanovsk–Vostoçnıy aerodromundan havaya qalxdı.[4] Noyabrın 11-də Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələrinin sülhməramlı kontingentinin bölmələri Laçın dəhlizini və Laçın–Lısoqorski sovxoz yolunun (Turşsu kəndi yaxınlığında) müvəqqəti müşahidə məntəqələri ilə hissəsini nəzarətə götürüb. Briqadanın 1-ci sülhməramlı batalyonunun bölmələri Erebuni aerodromunda boşaldıqdan sonra Gorus bölgəsində cəmləşərək 300 kilometrlik yürüş etdi.[5] General-leytenant Rüstəm Muradov[6][7] Rusiya sülhməramlı kontingentinin Dağlıq Qarabağdakı ilk komandiri təyin edildi.
Noyabrın 12-də Vladimir Putin Dağlıq Qarabağda sülhməramlıların iş qaydası haqqında fərman imzaladı.[8] Həmin gün 15-ci ayrı–ayrı motoatıcı briqadanın sülhməramlı batalyonu əvvəlcə sülhməramlı qüvvələrin komandanlığının qərargahının yerləşdiyi qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının paytaxtı Xankəndi[3] şəhərinə daxil oldu.[9] Noyabrın 13-dək Xankəndi və Şuşa ərazilərində dörd müşahidə məntəqəsi yaradıldı. Ümumilikdə üç gün ərzində 73 uçuş yerinə yetirildi, 1103 hərbi qulluqçu və 168 texnika daşındı.[10]
Noyabrın 14-də sülhməramlı kontingentin tərkibində Humanitar Yardım üzrə İdarələrarası Mərkəz yaradıldı. Mərkəzə Rusiya Müdafiə Nazirliyinin mütəxəssisləri ilə yanaşı, Rusiya Fövqəladə Hallar Nazirliyinin əməliyyat qrupu, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndələri, Rusiya FTX Sərhəd Xidmətinin qüvvə və vasitələri və Rusiya Federasiyasının Fövqəladə Hallar Nazirliyinin nümayəndələri daxildir. Rusiyanın digər federal icra hakimiyyəti orqanları. Mərkəzin rəhbəri general-mayor Andrey Volkov[11][12] təyin edildi.
Noyabrın 15-dək Rusiya sülhməramlı qüvvələri Laçın dəhlizində (Zabux –Lısoqorski– Zarıslı kənd təsərrüfatı yolu boyunca) 7 müvəqqəti müşahidə məntəqəsi və Dağlıq Qarabağda 18 müşahidə məntəqəsi yaradıldı. Rusiya sülhməramlı qüvvələri Xankəndidə yerləşdirilmiş komanda məntəqəsindən idarə olunur.[13]
23 noyabr 2020-ci il tarixində Rusiya Beynəlxalq Minalardan Təmizləmə Mərkəzinin mütəxəssisləri Dağlıq Qarabağın ərazilərini minalardan təmizləməyə başladılar.[14]
Spiegel qeyd edir ki, 2022-ci ildə Moskvanın sülhməramlı missiyası "Azərbaycanın Dağlıq Qarabağa hücumunun və daha da dərinlərə doğru irəliləməsinə" mane ola bilmədi.[15]
2022-ci ilin dekabrından Laçın dəhlizi Azərbaycan tərəfi tərəfindən bloklandı . Ermənistanın nümayəndələri dəfələrlə Rusiya sülhməramlılarını dəhlizin fəaliyyətini təmin etmək üzrə öhdəliklərini yerinə yetirməməkdə ittiham ediblər.[16]
2023-cü il sentyabrın 20-də Canyataq kəndi yaxınlığında rus sülhməramlılarının olduğu UAZ markalı avtomobil kiçik silahlardan atəşə tutulub, 5 sülhməramlı həlak olub. Azərbaycanın Baş Prokurorluğu 6 Rusiya sülhməramlısının həlak olması barədə məlumat yayıb: 5-i UAZ markalı avtomobilini “qanunsuz erməni silahlı birləşmələrinə aid zənn edərək Azərbaycan hərbçiləri tərəfindən güllələnib”, daha bir sülhməramlı həlak olub, biri yaralanıb. Azərbaycan bu ölümə görə məsuliyyəti “erməni silahlı qüvvələrinin naməlum üzvlərinin” üzərinə götürüb.[11][17][18] Rusiya hərbçiləri tərəfindən atəşə tutulması zamanı Şimal Donanmasının sualtı qüvvələri komandirinin müavini, sülhməramlı kontingentin komandirinin müavini İvan Kovqan həlak olub.[19] Sentyabrın 21-də Prezident İlham Əliyev Rusiya sülhməramlılarının ölümünə görə üzrxahlıq edib.[20][21][22] Hadisə yerində baş verənlərin şəraitini araşdırmaq üçün Azərbaycan və Rusiyanın istintaq orqanları birgə işləyir.[23][24][25]
2024-cü il aprelin 16-da Azərbaycan mətbuatında Rusiya kontingentinin Azərbaycanı tərk etməsi barədə məlumat yayıldı və artıq aprelin 17-də Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov da bu məlumatı təsdiqlədi.[1][2] İyunun 12-də Azərbaycan ərazisində müvəqqəti yerləşdirilən Rusiya sülhməramlı kontingentinin çıxarılması prosesi başa çatıb.[26][27][28]
Rusiya sülhməramlı kontingentinin sayı 1960 atıcı silahlı hərbçi, 90 zirehli transportyor, 380 ədəd avtomobil və xüsusi texnika, Rusiya Aerokosmik Qüvvələrinin 4 Mi-8 və Mi-24 helikopteri, 7 İHA- dan ibarət olmuşdur.[29] Əsası Mərkəzi Hərbi Dairənin 15-ci əlahiddə motoatıcı briqadasının (sülhməramlı) hərbi qulluqçuları təşkil etmişdir.
- 11 noyabr 2020 — 9 sentyabr 2021 General–leytenant Rüstəm Muradov.
- 9 sentyabr 2021 — 25 sentyabr 2021 General–mayor Mixail Kosobokov.
- 25 sentyabr 2021 — 11 yanvar 2022 General–leytenant Gennadi Anaşkin. [30]
- 11 yanvar 2022 — 25 aprel 2023 General–mayor Andrey Volkov.
- 25 aprel 2023-cü il — 3 sentyabr 2023-cü il general–polkovnik Aleksandr Lentsov.
- 3 sentyabr 2023 — 12 iyun 2024 General–mayor Kirill Kulakov.
- ↑ 1 2 "Начался вывод российских миротворцев из Нагорного Карабаха". Meduza (rus). 25 aprel 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 aprel 2024.
- ↑ 1 2 "Опубликованы новые кадры Российского миротворческого контингента, покидающего Азербайджан - ОБНОВЛЕНО + ВИДЕО". Oxu.Az (rus). 17 aprel 2024. 25 aprel 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 aprel 2024.
- ↑ 1 2 "Российские миротворцы вошли в Степанакерт / РИА «Новости»". 13 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ "Российские миротворцы вылетели в Карабах". 11 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ "Российские миротворцы взяли под контроль Лачинский коридор". 16 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ "Группировку российских миротворцев в Карабахе возглавил генерал Мурадов". 3 mart 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ "Генерал Рустам Мурадов назначен командующим миротворцами в Карабахе". 6 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ "Путин подписал указ о порядке работы миротворцев в Карабахе". 12 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ Роман Гончаренко. "Где в Карабахе находятся миротворцы из РФ (инфографика)". Deutsche Welle. 19 noyabr 2020. 4 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 yanvar 2023.
- ↑ "Шойгу доложил Путину о нарастании проблем гуманитарного характера в Нагорном Карабахе / ТАСС". 13 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ 1 2 "Минобороны России приступило к формированию в Степанакерте Межведомственного центра гуманитарного реагирования / mil.ru". 15 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ "Указ о Межведомственном центре гуманитарного реагирования / kremlin.ru". 15 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ "Информационный бюллетень Министерства обороны Российской Федерации по развертыванию российского воинского контингента миротворческих сил в зоне нагорно-карабахского конфликта (на 15 ноября 2020 г.)". 3 mart 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ "Разминирование территорий в Нагорном Карабахе / РИА «Новости», 23 ноября 2020". 15 dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
- ↑ Ann-Dorit Boy. "There Is Every Reason to Expect More Violence This Year". «Der Spiegel». 18 yanvar 2023. 22 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Нагорный Карабах: «Бездействие России удручает»". 3 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2023.
- ↑ "Азербайджан заявил о гибели шести российских миротворцев в Нагорном Карабахе". Forbes.ru (rus). 21 sentyabr 2023. 22 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2023.
- ↑ "Генпрокуратура Азербайджана: при обстреле в Карабахе погибли пять российских миротворцев — их приняли за армянских военных". Meduza (rus). 21 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2023.
- ↑ "В Карабахе погиб замкомандующего подводными силами Северного флота". Радио Свобода (rus). 21 sentyabr 2023. 21 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2023.
- ↑ "Алиев извинился перед Путиным за гибель российских миротворцев". Коммерсантъ (rus). 21 sentyabr 2023. 10 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2023.
- ↑ "Кремль: Президент Азербайджана принес Путину извинения за гибель российских миротворцев". fontanka.ru - новости Санкт-Петербурга (rus). 21 sentyabr 2023. 21 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2023.
- ↑ "Баку извинился за гибель российских миротворцев в Карабахе". DW (rus). 21 sentyabr 2023. 23 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2023.
- ↑ "Минобороны сообщило о гибели миротворцев при обстреле в Карабахе". 21 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2023.
- ↑ "Сообщение Министерства обороны от 20 сентября 2023". 21 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2023.
- ↑ "В Нагорном Карабахе погибли российские миротворцы. Минобороны Азербайджана выразило «глубочайшие соболезнования»". Meduza (rus). 21 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2023.
- ↑ "Пашинян заявил, что мирный договор с Азербайджаном практически заключен - Газета.Ru | Новости". Газета.Ru (rus). 12 iyun 2024. 12 iyun 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2024.
- ↑ Сидорова, Татьяна. "В Азербайджане заявили о полном выводе миротворцев РФ из Нагорного Карабаха". Профиль (rus). 12 iyun 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2024.
- ↑ "Сообщение Министерства обороны - ВИДЕО". МИНИСТЕРСТВО ОБОРОНЫ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ (rus). 12 iyun 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2024.
- ↑ Тонкошкуров В. П., Шигин А. В. Нагорный Карабах: Российская миротворческая операция. // Военная мысль. — 2022. — № 4. — С.44—50.
- ↑ "Российскими миротворцами в Карабахе будет командовать генерал-лейтенант Анашкин". www.kommersant.ru (rus). 25 sentyabr 2021. 25 sentyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2021.