Sənduqə

Sənduqə (ərəb. صندوقة‎), sinə daşı — məzarın üzərində ucaldılan kiçik formalı memarlıq abidəsi. Sənduqələr daşdan, mərmərdən hazırlanır və üzəri oyma naxışlar, Quran ayələri, şeir parçaları və ölən şəxsin həyatına dair yazılardan ibarət kitabələrdə bəzədilir. Orta əsrlərdən bəri Şərqdə geniş yayılmışdır.^[1]

Abşeronun və Azərbaycanın digər bölgələrində yerləşən bir sıra qədim yaşayış məntəqələrinin (Buzovna, Nardaran, Xəzər və s.) geniş nekropollarında rast gəlinir. Bu qəbirüstü abidələrin çoxu böyük daş qaya parçalarından yonulmuş paralelpiped formalı quruluşda olmuş və sonrakı dövrlərdə "sandıq" adlandırılmışdır. Belə abidələrin səthləri açıq şəkildə görünən formada düzəldilmiş və çox vaxt daha az və ya daha çox tərtibli, incə işlənmiş dekorativ oyma naxışlarla bəzədilmişdir. Kompozisiyanın mərkəzini çox zaman müxtəlif formalı və daxili səthləri naxışlarla bəzədilmiş medalyon-filonkalar təşkil etmişdir. Qəbirüstü abidələrin medalyonları növbəli şəkildə düzülmüş ornament lentləri ilə haşiyələnmişdir. Bu ornamentlər əsasən bitki motivlərindən və dekorativ yazılardan ibarət olmuş, yazıların əksəriyyəti Quran ayələrini əhatə etmişdir. Bəzi sənduqələrin bəzək kompozisiyalarında sxematik tərzdə işlənmiş müxtəlif heyvan fiqurlarının relyef təsvirlərinə, hətta Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasından səhnələri əks etdirən sadə süjetli təsvirlərə də rast gəlinmişdir. İncəsənətşünaslar Leonid Bretanski və Boris Veymarın fikrincə, bu cür təsvirlər göstərir ki, islam incəsənətin, xüsusilə heykəltəraşlıq və monumental rəssamlıq sahələrinin inkişafını ciddi şəkildə məhdudlaşdırmış olsa da, onları xalqın gündəlik həyatından və mədəni yaddaşından tamamilə çıxara bilməmişdir.^[2]

Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində bir neçə sənduqə saxlanılır. Onlardan biri Mingəçevir mənşəlidir. Onun üzərində hicri təqvimi ilə 684-cü il (1285–1286-cı illər) tarixi və Qurandan bir ayə həkk olunmuş, digər tərəfində isə ov səhnəsi təsvir edilmişdir. Yan hissələrində dua edən bir insan fiquru və bir qartal təsviri yer almışdır.^[3] Orta əsrlərə aid bir sıra sənduqələr Qobustan Milli Tarix-Bədii Qoruğunda, eləcə də İçərişəhərdəki Bazar meydanının həyətində sərgilənmişdir.

İçərişəhərdə yerləşən Sənduqə
Qobustanda yerləşən sənduqə
İçərişəhərdəki Bazar meydanında yerləşən sənduqələr

İstinadlar

↑ Сәндугә // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VIII ҹилд: Прадо—Спринт. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1984. С. 387.
↑ Бретаницкий, Леонид; Веймарн, Борис. Искусство Азербайджана IV-XVIII веков (rus). Москва: Искусство. 1976. 250–251.
↑ "Vitrin 67". Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi. 23 sentyabr 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 aprel 2015.

[1] Сәндугә // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VIII ҹилд: Прадо—Спринт. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1984. С. 387.

[2] Бретаницкий, Леонид; Веймарн, Борис. Искусство Азербайджана IV-XVIII веков (rus). Москва: Искусство. 1976. 250–251.

[3] "Vitrin 67". Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi. 23 sentyabr 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 aprel 2015.

[1]

[2]

[3]