Seçim (maliyyə)

Opsionlara bənzər müqavilələr ən qədim dövrlərdən istifadə olunub.^[1]

İlk tanınmış opsion alıcısı qədim yunan riyaziyyatçısı və filosofu Tales of Miletus idi. O, müəyyən bir dövrdə zeytun məhsulunun gözləniləndən daha bol olacağını proqnozlaşdırmış və mövsüm xaricində gələn yaz üçün bir sıra zeytun preslərindən istifadə hüququnu əldə etmişdi. Yaz gəldikdə, zeytun məhsulu gözləniləndən çox oldu və Tales opsionlarını həyata keçirərək presləri daha yüksək qiymətə icarəyə vermişdi.^[2][3]

1688-ci ildə Joseph de la Vega-nın Confusion of Confusions kitabında Amsterdam birjasında “opsies” ticarətindən bəhs edilir. Kitabda deyilir: “Sizə yalnız məhdud risklər olacaq, amma qazanc bütün təsəvvürlərinizi və ümidlərinizi aşacaq.”^[4]

1690-cı illərdə London birjasında put və “refusal” (call) opsionları tanınmış ticarət alətləri olmuşdur. XIX əsrdə ABŞ-da opsionlar əsasən over-the-counter (birja kənarı) satılmış, həm put, həm də call opsionları xüsusi satıcılar tərəfindən təklif olunmuşdur. Bu opsionların strike qiyməti alındığı gün və ya həftədəki bazar qiymətinə uyğun müəyyən edilirdi və müddət adətən üç ay olurdu. Bu opsionlar ikinci bazarlarda ticarət edilmirdi.

Əmlak bazarında koll opsionları uzun müddətdir böyük torpaq sahələrinin tək-tək sahiblərdən toplanması üçün istifadə olunur. Məsələn, bir inkişaf etdirici bir neçə qonşu torpaq sahəsini almaq hüququna görə ödəniş edir, lakin bütün sahələri ala bilmədiyi halda almalı deyil. Əmlak alışı zamanı alıcı tez-tez satıcıya escrow hesabında earnest payment ödəyir, bu da ona müəyyən şərtlərlə, o cümlədən müəyyən qiymətə əmlakı almaq hüququ verir.

Film və teatr istehsalçıları da tez-tez bir kitab və ya ssenarini dramatizasiya etmək üçün opsion hüququ alırlar — hüquq əldə edir, lakin məcburiyyət yoxdur.

Kredit xətti (line of credit) də oxşar prinsipə əsaslanır — borcalana müəyyən müddət ərzində borc götürmək hüququ verilir, amma məcburiyyət deyil.

Bonds və digər borc müqavilələrində də embedded (daxili) opsionlar mövcuddur. Məsələn, bir çox konvertasiya edilə bilən istiqrazlar alıcının opsionuna uyğun olaraq adi səhmlərə çevrilə bilər, və ya emitentin opsionuna uyğun olaraq çağırılaraq geri alınabilir. Mortgage borcalanları uzun müddətdir ki, krediti erkən ödəmək opsionuna sahibdirlər, bu isə callable bond opsionuna uyğun gəlir.

Opsion müqavilələri son bir neçə onillikdə standartlaşmışdır. Chicago Board Options Exchange (CBOE) 1973-cü ildə yaradılmış və standart formalar, şərtlər və klirinq mərkəzi vasitəsilə ticarət sistemini tətbiq etmişdir. O vaxtdan ticarət fəaliyyəti və akademik maraq artmışdır.

Bu gün opsionların çoxu standartlaşdırılmış formada yaradılır və tənzimlənən opsion birjalarında klirinq mərkəzləri vasitəsilə ticarət olunur. Digər tərəfdən, over-the-counter (OTC) opsionları bir alıcı və bir satıcı arasında xüsusi müqavilə şəklində yazılır, tərəflərdən biri və ya hər ikisi satıcı və ya market maker ola bilər. Opsionlar daha geniş maliyyə alətləri qrupuna — derivativlərə aiddir.^[5][6]