Sistematik risk (ing. Systematic risk) — bazarın ümumi hərəkətindən və ya bütün iqtisadiyyata təsir edən amillərdən qaynaqlanan maliyyə riski növü. Bu risk diversifikasiya yolu ilə aradan qaldırıla bilmir və adətən faiz dərəcələri, inflyasiya, iqtisadi tənəzzül, geosiyasi risklər kimi makroiqtisadi dəyişənlərlə əlaqələndirilir.[1]
Maliyyədə sistematik risk bütün maliyyə bazarlarına təsir edən genişmiqyaslı amillərlə bağlıdır.[2][3] Bu risk investorların portfellərindəki bütün aktivlərin dəyərinə təsir göstərə bilir və fərdi şirkətlərə məxsus olmayan, qlobal və ya milli səviyyədə meydana çıxan dəyişikliklərlə formalaşır. Sistematik riski artıran əsas amillərə faiz dərəcələrinin dəyişməsi, inflyasiya, valyuta riski, geosiyasi risklər, maliyyə böhranları və tənzimləmə siyasətlərindəki dəyişikliklər daxildir. KAPM kimi maliyyə modelləri sistematik riskin ölçülməsində əsas nəzəri çərçivələrdən biridir.[4]
İqtisadiyyatda sistematik risk ümumi makroiqtisadi mühitdən qaynaqlanan və bütün təsərrüfat subyektlərinə təsir edən riskləri ifadə edir. Bu risk ölkə və ya dünya iqtisadiyyatında baş verən genişmiqyaslı proseslərdən yaranır və iqtisadi dövrlərin dəyişməsi, iqtisadi tənəzzül, resurs qiymətlərinin dalğalanması, ticarət müharibələri, maliyyə sabitliyinin pozulması kimi hallarla əlaqələndirilir. [5]Sistematik risk iqtisadi artım tempini, məşğulluğu, istehlak səviyyəsini və investisiya axınlarını birbaşa təsir altında saxlayır.
Sistematik riskə aid olan hadisələr və proseslər geniş miqyaslı olduğuna görə bütün bazara və iqtisadiyyata təsir göstərir. Bu risk növünə dair tipik misallar aşağıdakılardır:[6]
- Qlobal maliyyə böhranları — 2008-ci il maliyyə böhranı kimi hadisələr bütün dünya bazarlarında aktivlərin dəyərini kəskin şəkildə aşağı salır.
- İqtisadi tənəzzül — ölkədə və ya qlobal səviyyədə ÜDM-in azalması, istehsalın zəifləməsi və işsizliyin artması bütün sektorları əhatə edir.
- Faiz dərəcələrinin yüksəldilməsi — mərkəzi bankların monetar siyasəti sərtləşdirdiyi zaman kreditlərin bahalaşması investisiyalara və qiymətli kağızlara geniş təsir edir.
- İnflyasiya şokları — qiymətlərin sürətlə artması istehlak, investisiya və bazar gözləntilərini dəyişdirərək bütün iqtisadiyyatı təsir altında saxlayır.
- Geosiyasi gərginliklər — müharibələr, sanksiyalar, beynəlxalq siyasi qarşıdurmalar fond bazarları və valyuta dəyərlərində geniş dalğalanma yaradır.
- Təbii fəlakətlər — böyük zəlzələlər, sunami və ya pandemiyalar kimi hadisələr istehsal və tədarük zəncirlərini pozduğu üçün bütün bazarlara təsir edir.[7]
- Enerji qiymətlərinin kəskin dəyişməsi — neft və qaz qiymətlərində böyük dalğalanmalar qlobal iqtisadi fəaliyyətə və maliyyə bazarlarına birbaşa təsir göstərir.[8]
- ↑ "Figure 1: Systemic risk cube with three forms of risks".
- ↑ den Haan, W. "Comparison of Solutions to the Incomplete Markets Model with Aggregate Uncertainty". Journal of Economic Dynamics & Control. 34 (1). 2010: 4–27. doi:10.1016/j.jedc.2008.12.010.
- ↑ Krusell, P.; Smith Jr., A. "Income and Wealth Heterogeneity in the Macroeconomy". Journal of Political Economy. 106 (5). 1998: 867–896. doi:10.1086/250034.
- ↑ Shiller, R. "Aggregate Income Risks and Hedging Mechanisms". Quarterly Review of Economics and Finance. 35 (2). 1995: 119–152. CiteSeerX 10.1.1.143.9207. doi:10.1016/1062-9769(95)90018-7.
- ↑ Maginn, J.; Tuttle, D.; McLeavey, D.; Pinto, J. Managing Investment Portfolios: A Dynamic Process. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons. 2007. 231–245. ISBN 9780470171608.
- ↑ Elosegui, P. L. "Aggregate Risk, Credit Rationing, and Capital Accumulation". Quarterly Journal of Economics and Finance. 43 (4). 2003: 668–696. doi:10.1016/S1062-9769(03)00040-1.
- ↑ Jovanovic, B. "Micro Shocks and Aggregate Risk". Quarterly Journal of Economics. 102 (2). 1987: 395–410. CiteSeerX 10.1.1.1011.1481. doi:10.2307/1885069. JSTOR 1885069.
- ↑ Mas-Colell, A.; Whinston, M.; Green, J. "Microeconomic Theory". New York: Oxford University Press. 1995: 692–693.