İqtisadiyyatda stimul — monetar və ya fiskal (və ya ümumi olaraq stabilizasiya siyasəti) vasitələrlə iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq cəhdlərinə istinad edir. Stimul həmçinin faiz dərəcələrinin azaldılması və kəmiyyət yüngülləşdirilməsi kimi monetar siyasət tədbirlərinə də aid edilə bilər.[1]
Stimul bəzən qeyri-rəsmi şəkildə "nasosu işə salmaq" və ya "pump priming" kimi adlandırılır.[2]
İqtisadi tənəzzül dövründə istehsal və məşğulluq tələbin çatışmazlığı səbəbindən öz dayanıqlı potensialından çox aşağı olur. Ümid edilir ki, tələbin artırılması iqtisadi artımı stimullaşdıracaq və stimulun mənfi yan təsirləri yüngül olacaq.
Fiskal stimul hökumət xərclərinin və transferlərin artırılması və ya vergilərin azaldılması yolu ilə dövlət borcunun artım tempini yüksəldən tədbirlərə aiddir. Keynsçilik iqtisadiyyatı tərəfdarları hesab edirlər ki, bu cür stimul multiplikator effekti vasitəsilə yaranan boşluğun qismən və ya tam şəkildə doldurulmasına səbəb olan iqtisadi artım yaradır.
Monetar stimul faiz dərəcələrinin aşağı salınması, kəmiyyət yüngülləşdirilməsi, yaxud pul və kredit həcminin artırılmasının digər yollarını əhatə edir.
Milton Fridman iddia edirdi ki, Böyük Depressiya pul kütləsinin və pul dövriyyəsinin kəskin azalmasına qarşı Federal Ehtiyat Sisteminin tədbir görməməsi səbəbindən baş vermişdi. Ben Bernanke isə bunun əksinə olaraq problemin pul çatışmazlığı deyil, kredit çatışmazlığı olduğunu bildirib. Buna görə də Böyük tənəzzül dövründə Bernankenin rəhbərlik etdiyi Federal Ehtiyat Sistemi iqtisadiyyatı bərpa etmək üçün əlavə likvidlik deyil, əlavə kredit təqdim etmişdi. Ceff Hammel bu iki yanaşma arasındakı fərqli təsirləri təhlil etmişdir.[3]
Richmond Federal Ehtiyat Bankının prezidenti Ceffri M. Laker, Rene Haltom ilə birlikdə Bernankenin bu həll yolunu tənqid edərək qeyd edirdi ki, bu, "həddindən artıq risk götürülməsini təşviq edir və maliyyə sabitliyi üçün təhlükə yaradır".[4]
Tomas M. Hamfri və Riçard Timberleyk isə "Gold, the Real Bills Doctrine, and the Fed: Sources of Monetary Disorder 1922–1938" adlı kitablarında real veksellər doktrinasını Böyük Depressiyanın yaranmasında səbəb kimi göstərirlər.[5]
Tez-tez iddia olunur ki, fiskal stimul adətən inflyasiyanı artırır və buna görə də mərkəzi banklar tərəfindən qarşı tədbirlər tələb olunur. Bu səbəbdən bəziləri hesab edir ki, yalnız monetar stimul effektiv ola bilər. Əks arqumentlər isə bildirir ki, əgər buraxılış boşluğu kifayət qədər böyükdürsə, inflyasiya riski aşağıdır və ya depressiya dövrlərində inflyasiya çox aşağı olur və mərkəzi banklar təkbaşına tələb olunan inflyasiya səviyyəsinə nail ola bilmirlər — bu halda hökumətin fiskal stimulu zəruri olur.
Monetar stimul daha neytral hesab edilir: faizlərin azaldılması əlavə investisiyaları cazibədar edir, lakin yalnız ən sərfəli olanları. Fiskal stimulda isə investisiyaların hökumət tərəfindən seçilməsi populizmə, ictimai seçim nəzəriyyəsi çərçivəsində qərarların siyasiləşməsinə və hətta korrupsiyaya səbəb ola bilər. Bununla belə, hökumət eksternallıqları nəzərə ala bilər – məsələn, yeni yolların və dəmir yollarının ödəniş etməyən istifadəçilərə faydasını – və kommersiya baxımından sərfəli olmasa belə, cəmiyyət üçün daha faydalı investisiyaları seçə bilər.
Keynsçilər adətən stimulu güclü şəkildə dəstəkləyirlər. Avstriya iqtisad məktəbi və rasional gözləntilər nəzəriyyəsi tərəfdarları isə stimulun əleyhinədirlər.
- ↑ "Economic Stimulus". Investopedia.
- ↑ "Pump Priming". Investopedia.
- ↑ Hummel, Jeffrey Rogers. "BEN BERNANKE VERSUS MILTON FRIEDMAN: The Federal Reserve's Emergence as the U.S. Economy's Central Planner" (PDF). 15 oktyabr 2010.
- ↑ Haltom, Renee; Lacker, Jeffrey M. "Should the Fed Do Emergency Lending?" (PDF). Federal Reserve Bank of Richmond. iyul 2014.
- ↑ Humphrey, Thomas M.; Timberlake, Richard H. Gold, the Real Bills Doctrine, and the Fed: sources of monetary disorder 1922-1938. Washington, D.C.: Cato Institute. 2019. ISBN 978-1-948647-12-0.