Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Təmiz torpaq

  • Məqalə
  • Müzakirə

Təmiz torpaqlar (çin. ənən. 净土, pinyin: Jìngtǔ; yap. 浄土, じょうど, Jōdo, Co:do; kor. 정토, Jeongto, Çontxo; vyet. Tịnh độ, Tin do; tib.: དག་ཞིང, Vayli: dag zhing, Daq Şinq), həmçinin Budda aləmləri və ya Budda sahələri[1] (buddha-kşetra, sanskr. बुद्धक्षेत्र buddhakṣetraIAST; pali: buddhakkhetta, budda-kşetta), Mahayana buddizmində Budda torpaqları (çin. ənən. 佛土, pinyin: fótǔ; yap. 仏土 butsudo, tib.: སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཞིང་, Vayli: Sang-rGyas kyi-zhing, Sanqye Ki Şinq) — buddizmdə Budda və ya bodhisattva tərəfindən yaradılmış, onların fəaliyyəti və davamlı gücü ilə təmizlənmiş transsendent aləmlər. Bu aləmlər Buddanın təmiz niyyətləri və düşüncələri ilə rahatlıq və səadət məkanı kimi yaradılmış, bəzən isə meditasiya vasitəsilə formalaşdırılmış paradisial dünyalar kimi təsvir edilmişdir. Təmiz torpaqlar samsaranın əzablarından uzaq və varlığın üç səviyyəsindən kənarda olan yerlər hesab olunur. Bir çox Mahayana buddistləri ölümdən sonra Buddanın təmiz torpağında yenidən doğulmağa can atırlar. Bu aləmlərdə yalnız müqəddəslər, Buddalar və bodhisattvalar mövcud olur. Zaman anlayışı bu sahələrdə fərqli şəkildə işləyir. Bir aləmdə keçən bir saat, digərində bir ilə bərabər ola bilər.[2][3]

Şərqi Asiya buddizmində ən məşhur Təmiz torpaq məkanı olan Sukhavatini təsvir edən, 1750-ci ilə aid asılmış Təmiz torpaq Tayma mandalasının yaponca nüsxəsi.

Budda aləmləri arasında ən kamil və məşhur olanlardan biri Sukhavati adlanır. Bu Amitabha Buddanın təmiz torpağıdır.[4]

Təmiz torpaqda yenidən doğuluşun əldə edilməsinə yönələn müxtəlif ənənələr ümumilikdə "Təmiz torpaq buddizmi" adlandırılmışdır. Bu ifadə bir tərəfdən Təmiz torpaqda doğulmaq üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə edən əksər Mahayana ənənələrində mövcud olan praktika üsuluna istinad edə bilər. Şərqi Asiya buddizmində bu anlayış "Təmiz torpaq Dharma qapısı" (çin. ənən. 淨土法門, pinyin: jìngtǔ fǎmén) adlandırılmışdır. Digər tərəfdən, həmin termin Təmiz torpaq təliminə əsaslanan konkret buddist məktəbləri və yaxud təriqətləri ifadə etmək üçün də işlədilə bilər. Təmiz torpaqlar anlayışına həmçinin, qeyri-buddist taoizm və bon ənənələrində də rast gəlinməkdədir.

Mündəricat

  • 1 Cənubi Asiyada
    • 1.1 Budda sahələrinin təmizliyi
    • 1.2 İkonoqrafiya
    • 1.3 Pali mənbələrində
  • 2 Mahayana buddizmində
    • 2.1 Amitabha
    • 2.2 Şakyamuni
    • 2.3 Vayroçana
    • 2.4 Tuşita Daxili Sarayı
    • 2.5 Beş Tathaqata
    • 2.6 Digərləri
  • 3 Şərqi Asiyada
    • 3.1 Fərqliliklər
    • 3.2 Növləri
  • 4 Tibet buddizmində
  • 5 Digər Çin dinlərində
  • 6 İstinadlar

Cənubi Asiyada

 
Amitabhanın Sukhavatidə təsvir olunduğu Tibet miniatürü. Təqribən 1700-cü il.[5]

"Mahavastu" mətnində "Budda sahəsi" anlayışı"tathaqatanın, müqəddəs və tam işıqlanmış varlığın mövcud olduğu, yaşadığı və dharma təlimini canlılar – insanlar və tanrılar üçün xeyir və səadət məqsədilə öyrətdiyi bir aləm" kimi müəyyən edilir.[6]

Hindistanın Mahayana sutralarında saysız-hesabsız budda sahələrindən bəhs olunur.[7][8][9][10] Mahayana mənbələrinə əsasən, hər birinin özünəməxsus budda sahəsi olan sonsuz sayda buddhalar mövcuddur. Burada onlar dharmanı tədris edir və canlı varlıqlar öz yaxşı karmaları nəticəsində həmin sahələrdə yenidən doğulurlar.[11][12] Buddha sahəsi, bodhisattvaların mənəvi təkamül yolunda daha asan irəliləyə biləcəkləri bir məkan sayılır.[11]

Tədqiqatçı Yan Nattier hesab etmişdir ki, bu ideya ənənəvi bodhisattva yolunun çox uzun və çətin görünməsi səbəbilə populyarlaşmışdır. Buddha sahəsində bodhisattvaların öyrədilməsi üçün xüsusi hazırlanmış bir mühitdə təlim almaq, buddalığa çatmağın daha sürətli yolu kimi qəbul edilirdi.[12] Bu saf budda sahələrində yaxşı karması sayəsində yenidən doğulan canlılar, eləcə də ora səyahət edə bilən bodhisattvalar, buddha sahəsinin formalaşmasına öz töhfələrini verirlər. Beləliklə, bu sahələr mənəvi inkişaf üçün xüsusilə güclü və əlverişli yerlər hesab olunur.[11]

Hindistan mənbələrinə görə, bodhisattva yolu bütün nəfsani çirklənmələrdən azad olaraq, təmizlənmiş buddha sahəsinin yaranması ilə tamamlanır. Bu sahə Buddanın fəaliyyətinin zahiri təzahürü və əksi sayılır.[6] Mahayana mənbələrində Avalokitesvara və Mancuşri kimi bodhisattvaların tam işıqlanmaya nail olduqdan sonra öz buddha sahələrinə sahib olacaqları bildirilir.[13] "Lotus sutrası"nda Budda Şakyamuninin yaxın şagirdləri — Sariputra, Mahakasyapa, Subhuti, Maudqalyayana və onun oğlu Rahula gələcəkdə öz Təmiz torpaqlarına sahib olacaqları barədə müjdə alırlar. Bu torpaqlarda zaman axını fərqli ola bilər. Bir torpaqdakı bir gün digərində illərlə ölçülə bilər.[14]

Budda sahələrinin təmizliyi

Mahayana mənbələrində üç növ buddha sahəsindən bəhs olunur: təmiz, natəmiz və qarışıq.[6] "Natəmiz" sahəyə nümunə kimi adətən bu dünya, yəni Şakyamuninin sahəsi olan Saha (hərf. "dözüləsi aləm") göstərilir. Təmizlənmiş sahələrə Amitabhanın Sukhavatisini misal gətirmək mümkündür.[15] Bəzi sutralara görə, Şakyamuni öz böyük mərhəmətinə görə natəmiz dünyada doğulmağı seçmişdir, lakin bütün Mahayana mətnləri Şakyamuninin dünyasını natəmiz hesab etmir. "Pancavimsatisahasrika pracnaparamita", "Lankavatara", "Vimalakirti" və "Lotus sutrası" kimi sutralarda təmizlik və natəmizlik arasındakı ikiliyin illüziya olduğu, əslində isə bu dünyanın da saf buddha sahəsi sayıldığı vurğulanır.[16]

Belə ki, "Vimalakirti sutrası"na əsasən, zahirdə natəmiz görünən bu dünya əslində təmizdir. Sadəcə aldanmış varlıqların natəmiz zehnləri onu belə qavrayır. Tədqiqatçı Pol Vilyams izah etmişdir ki, "bizim gördüyümüz natəmizlik, natəmiz şüurun nəticəsidir. Budda mərhəməti sayəsində natəmiz varlıqların yetişə biləcəyi bir dünya yaratmışdır. Buna görə də Təmiz torpağa çatmağın həqiqi yolu insanın öz zehnini saflaşdırmasıdır. Başqa sözlə, biz artıq Təmiz torpaqdayıq, sadəcə bunun fərqində deyilik. Hansı aləmdə yaşamağımızdan asılı olmayaraq, əgər o, işıqlanmış saf zehnə malik varlıqlar tərəfindən məskunlaşıbsa, deməli, o da Təmiz torpaqdır".[16] Çoxsaylı Mahayana mənbələri təmizlənmiş buddha sahəsi anlayışını zehnin saflığı ilə birbaşa əlaqələndirir. "Vimalakirti sutrası"nda bu fikir "Budda sahəsini saflaşdırmaq istəyən bodhisattva, əvvəlcə öz zehnini incəliklə bəzəməlidir, çünki bodhisattvanın zehni nə qədər safdırsa, onun budda sahəsi də bir o qədər saf olacaqdır" kimi ifadə edilmişdir.[6]

İkonoqrafiya

Nakamura Budda sahəsinin padma (lotus) təsvirlərinin hindistanmənşəli olduğunu, bu təsirin həm ikonoqrafiyada, həm də motiv və metafora səviyyəsində özünü göstərdiyini qeyd edir. O yazmışdır ki, Təmiz torpaq sutralarında təsvir olunan Təmiz torpaq anlayışı brahman və hindu ideyalarından, eləcə də Hindistanın topoloji xüsusiyyətlərindən dərin şəkildə təsirlənmişdir. Təmiz torpaq buddizmində lotus simvolizmi tədricən inkişaf edərək belə bir inanca çevrilmişdir. İman və səylə çalışan inananlar dərhal, yəni anupapāduka şəkildə, lotusun içində doğulurlar, lakin şübhə edənlər lotus qönçələri içərisində doğulurlar və beş yüz il müddətinə lotusun qasacığında qalırlar. Bu dövrdə onlar Üç xəzinəni — Budda, Dharma və Sanghanı nə görür, nə də eşidirlər. Qapalı lotus çiçəklərinin içərisində sanki bir bağda və ya sarayda oynayırmış kimi nemətlərdən zövq alırlar.[17]

Pali mənbələrində

Theravada məktəbinin Pali ədəbiyyatında, xüsusilə Pali kanonunda "Budda sahələri" haqqında müxtəlif istinadlara rast gəlinir. Bu baxımdan diqqətəlayiq mənbələrdən biri "Buddhapadana" adlı mətndir. Burada bir çox buddaların yaşadığı sahələrin təbiəti təsvir edilir və həmin məkanlar "saysız-hesabsız daş-qaşlar və lotus çiçəkləri ilə bəzədilmiş saraylara bənzər" yerlər kimi təqdim olunur. Mətnə əsasən, on istiqamətdə "göydə və yerdə mövcud olan saysız-hesabsız qiymətli daşlar qədər" buddalar mövcuddur.[18] Başqa bir Pali mənbəsi olan "Buddhavamsa" Buddanın fövqəlbəşər qüdrətləri vasitəsilə başqalarının xeyrinə "daş-qaşlarla bəzədilmiş yollar və sütunlar" yarada bilməsindən bəhs edir.[19]

Buddhaqhoşa özünün "Vishuddhimaqqa" əsərində üç növ Budda sahəsini fərqləndirir: saf, qeyri-saf və qarışıq. Onun təsnifatına görə, doğum sahəsi (cati-khetta) müəyyən bir buddanın doğulduğu və on min dünyanı əhatə edən sahədir. Bu hadisə baş verən zaman bütün bu dünyalar titrəyir. Səlahiyyət sahəsi (ana-khetta) yüz min koti miqyasında təsir dairəsinə malikdir. İdrak sahəsi (visaya-khetta) sonsuz miqyaslıdır, buddanın biliyinin və təfəkkürünün hüdudsuzluğunu ifadə edir.[18]

Mahayana buddizmində

 
1718-ci il tarixli "Təmiz torpaqda tövbə və yenidən doğuş qaydaları"nın ön səhifəsi.
 
Vyetnamda hazırlanmış Ksitiqarbhanın Sukhavatidə təsviri.
 
Amidanın Çujo-himeni Yaponiyanın Tayma məbədinin Təmiz torpağına salamladığını göstərən Muromaçi dövrünə aid əlyazma.

Amitabha

Sukhavati (hərf. "Ən ali səadət yurdu") Şərqi Asiyaya xas Mahayana buddizminin ən məşhur Təmiz torpağı hesab olunur. Bu eyni zamanda Təmiz torpaq buddizminin əsas hədəfidir. Bu cərəyan Amitabha Buddaya iman və sədaqət vasitəsilə onun Təmiz torpağında yenidən doğulmağa yönəlir. Sukhavati həmçinin, Tibet buddizmində də geniş yayılmış və mühüm simvolik məna kəsb edən bir Təmiz torpaq kimi qəbul edilir. Bu torpaq haqqında əsas kanonik məlumatlar "üç Təmiz torpaq sutrası" kimi tanınan mətnlərdə toplanmışdır: "Kiçik Sukhavati-vyuha sutrası" (T 366), "Böyük Sukhavati-vyuha sutrası" və "Amitayus kontemplasiya sutrası".[20]

Mahayana sutralarına görə, Amitabha uzaq keçmişdə sevincli bir padşahlığın sədaqətli hökmdarı olmuşdur. O, taxtından imtina etmiş və rahib kimi buddalığa çatmaq qərarına gəlmiş, bu yolda qırx səkkiz and içmişdir. Bu andların əsas ideyası gələcəkdə bütün varlıqların doğula biləcəyi saf bir aləmin — Sukhavatinin yaradılması idi. Amitabha bu andlardan hər hansı biri yerinə yetirilmədiyi təqdirdə buddalığı qəbul etməyəcəyinə söz vermişdi. Onun təlimləri Amitabhanın adının eşidilməsi, fəzilətlərin toplanması və bu əməllərin saf torpaqda yenidən doğulmağa həsr olunması prinsiplərinə əsaslanırdı.[21]

Bəzi Mahayana mətnlərində qeyd olunmuşdur ki, Amitabha son nirvanasına çatdıqdan sonra onun Sukhavatidəki varisi əvvəlcə Avalokiteşvara, daha sonra isə Mahasthamaprapta olacaqdır.[22][23][24] Şərqi Asiya buddist ədəbiyyatında çoxsaylı hekayələr mövcuddur ki, orada Təmiz torpağa gedən və ya Sukhavatini görmə təcrübəsi yaşadığı iddia edilən şəxslərin başına gələnlər nəql edilir. Bu təcrübələr bəzən digər dinlərin ardıcılları və ya xalq inanclarında da öz əksini tapmışdır.[25][26]

Şakyamuni

 
Kərkəs zirvəsinin üzərindəki yığıncaq sahəsi. İllüstrasiyalı "Lotus sutrası"ndan. Təqribən 1257-cu il.

"Mahayana Mahaparinirvana sutrası"nda bildirilir ki, Şakyamuni Buddanın da uzaqda yerləşən öz Təmiz torpağı vardır və bu torpaq "Ən üstün" (çin. ənən. 無勝, pinyin: Wúshèng) adlanır. Rəvayətlərə görə, Budda bu Təmiz torpaqdan çıxmış və indiki dünyada Dharma təlimini yaymışdır.[27] O həmçinin, Kərkəs zirvəsinin üzərindəki məkan ilə əlaqələndirilir. Məhz burada "Lotus sutrası" oxunmuşdur. Tyantay məktəbinin banisi Çjii "Lotus sutrası"nı oxuduğu zaman bu səma məclisini görmə təcrübəsi yaşamış, müəllimi Nanyue Hueysı isə ona bunun əvvəlki həyatlarında həmin məclisdə görüşdüklərini demişdi.[28]

Yaponiya buddist məktəbləri, xüsusilə Tenday və Niçiren buddizmi Şakyamuninin Təmiz torpağını bu dünya ilə eyni səviyyədə qəbul edirlər. Niçiren təlimində bu fikir daha qabarıq şəkildə ifadə olunur. Bu məktəbə görə, samsara aləmi və Kərkəs zirvəsində yerləşən Təmiz torpaq bir-birindən ayrılmaz tək bir varlıq təşkil edir. Niçiren təliminə görə, imanla "Lotus sutrası"na sadiq qalan insan ölümündən sonra Kərkəs zirvəsində yerləşən Təmiz torpaqda yenidən doğulur və bu torpaq Sukhavatinin alternativi kimi təqdim edilir.[29][30]

Niçiren buddizmində əsas məqsəd samsaradan imtina etmək yox, onu düzgün dərk edib imanla qəbul etməkdir. Bu yanaşmaya görə, "Təmiz torpaq" artıq bu dünyada, iman vasitəsilə mövcud olan müqəddəs bir reallıqdır. Beləliklə, insan öz bədənində buddalığa çatır və başqa aləmə keçmədən mükəmməlliyə yüksəlir. Bu Təmiz torpaq həmçinin Tyantay sistemindəki ən ali səviyyə — Sakit işıq torpağı (寂光土, jakkōdo?) ilə eyniləşdirilir.[31][32]

Vayroçana

 
Vayroçana Buddanın Min sülaləsi dövrünə aid heykəli.

"Buddhavatamsaka sutrası"na əsasən, bütün kainat kosmik Vayroçana Buddanın təmizlədiyi geniş bir Təmiz Budda sahəsidir. Bu baxış Huayan məktəbi və Çin ezoterik buddizmi üçün səciyyəvidir.[33] Bu nəzəriyyəyə görə, indiki dünya bu universal Təmiz torpağın yalnız kiçik bir hissəsini təşkil edir və bu aləm "daxili və xarici hissələri çiçəklərlə bəzənmiş dünya okeanı" (sanskr. Kusumatalagarbha-vyūhālamkāra-lokadhātusamudra) adlanır.[34] O həmçinin, "Lotus xəzinəsi dünyası" (çin. 華蔵世界, sanskr. Padmagarbha-lokadhātu) kimi də tanınır, çünki bu sahə milyardlarla dünyadan ibarət nəhəng bir lotus çiçəyi formasındadır.[35]

Digər bir anlayış olan Qhanavyuha (hərf. "Sıx tənzim, gizli bəzək") Vayroçanaya məxsus ən ali Təmiz torpaq sayılır və "Qhanavyuha sutrası" kimi Mahayana mətnlərində ətraflı şəkildə təsvir olunur.[36] Bu sutraya görə, xeyirxah müəllimləri izləyən, Dharma haqqında eşidib düşünən və bütün təsəvvürlərdən və istəklərdən əl çəkən varlıqlar bu torpaqda yenidən doğulur, maariflənir və saysız formalarda bütün varlıqlara yardım göstərirlər.[37]

Tuşita Daxili Sarayı

 
Çinin Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda Maytreyanın Tuşita cənnətində təsviri. Bu Qızıl mağaralarının girişinin üzərindədir.

Tuşita Daxili Sarayı (çin. 兜率內院) Maytreya Buddanın Təmiz torpağı hesab olunur və Tuşita adlı deva aləmində yerləşir.[38][39] Bəzi buddist mənbələrdə bildirilir ki, Maytreya hazırda Tuşitanın daxili sarayında təlim verir. Tanınmış buddist ustadlardan Syuantzan kimi şəxsiyyətlər bu torpaqda yenidən doğulmağı arzulamışdır.[40][41] Eyni arzu digər məşhur rahiblər, o cümlədən Syuyun tərəfindən də ifadə olunmuşdur. Onlar Maytreya ilə qarşılaşmaq və onun təlimini birbaşa eşitmək məqsədilə Tuşita Daxili Sarayında doğulmaq istəmişlər.[42][43]

Tarix boyu Tuşita Daxili Sarayı buddistlər arasında yenidən doğulmaq üçün ən çox arzulanan məkanlardan biri olmuşdur,[44][45][46][47] lakin müasir dövrdə buddistlərin böyük əksəriyyəti yenidən doğuluşu Sukhavatidə — Amitabhanın Təmiz torpağında arzulayır.[44][48][49] Bundan əlavə, İquanadao adlı çinmənşəli xilaskarçı dininin bəzi davamçıları da Tuşitaya mənəvi səfər etdiklərini iddia etmişlər.[50][51]

Beş Tathaqata

 
Aksobhyanın Təmiz torpağı Abhiratinin Tibetdə hazırlanmış təsviri.

Beş Tathaqata sistemi Hindistan buddizminin sonrakı mərhələsində formalaşmış və xüsusilə Vacrayana buddizmində geniş yayılmışdır. Bu sistem beş əsas Buddanın təlimlərinə əsaslanır və mandala quruluşunda təsəvvür edilir. Hər bir Buddanın özünəməxsus Təmiz torpağı vardır. Mərkəzdə Akanistha–Qhanavyuha yerləşir. Bu Vayroçana Buddanın məkanıdır.[52][53] Tibet buddizminə görə, Qhanavyuha Akanistha Vacradharanın ali Sambhoqakaya səviyyəli Təmiz torpağı sayılır və buradan bütün Nirmanakaya Buddalarla yanaşı, Sukhavati kimi digər budda sahələri də təcəlli edir. Şərqdə Akşobhya Buddanın Təmiz torpağı Abhirati, cənubda Ratnasambhava Buddanın Təmiz torpağı Srimat, qərbdə Amitabhanın Sukhavatisi, şimalda isə Amoqhasiddhi Buddanın Karmaprasiddhi və ya Prakuta adlı Təmiz torpağı yerləşir.[54][55]

Digərləri

Abhirati (hərf. "Sevincli") Akşobhya Buddanın şərq istiqamətində yerləşən Təmiz torpağıdır. Tədqiqatçılar bu aləmi Mahayana sutralarında qeyd edilən ilk budda sahəsi hesab edirlər.[56] Vayduryanirbhasa (hərf. "Saf mavi beril", çin. 東方淨琉璃世界) Bhaysacyaquru Buddanın şərqdəki Təmiz torpağıdır. Bəzi müəlliflər onu Amitabhanın Sukhavatidəki Təmiz torpağı ilə müqayisə etmişdilər.[57][58] Eyni zamanda, Bhaiṣajyagurunun daha altı Təmiz torpaqda təcəllilərinin olduğu da qeyd olunur.[59] Vimala[60] (hərf. "Kirdən azad aləm")[61] Mancuşri bodhisattvanın Təmiz torpağı sayılır.[62]

Ketumati şəhəri gələcəkdə Maytreyanın yer üzündəki Təmiz torpağı kimi təsvir olunur.[63][64] Tara adlı qadın bodhisattvaya da bir Təmiz torpaq aid edilir. Bu məkan Khadiravana və ya "Firuzə yarpaqlı ölkə" adlanır.[58] Zanqdok palri (hərf. "Uğurlu mis rəngli dağ") Tibet mənbələrində Padmasambhavanın Təmiz torpağı kimi təqdim olunur. Ducom Rinpoçenin sözlərinə əsasən, Padmasambhavaya sığınan və onunla hər hansı mənəvi əlaqəsi olan bütün varlıqların Zanqdok palridə yenidən doğulacağı əvvəlcədən xəbər verilmişdir.[65][66]

Şambala Vacrayana buddizminin Kallaçakra tantra dövriyyəsində təsvir edilən saf diyardır. Vacayoqininin Təmiz torpağı Kheçara və ya Dhaqpa Khadro adlanır.[67]

Şərqi Asiyada

 
Amitayus Təmiz torpağı. Tan sülaləsi dövrünə aid təsvir.

Fərqliliklər

Şərqi Asiya buddizmində Təmiz torpaq anlayışı müxtəlif fəlsəfi və dini təfsirlər vasitəsilə inkişaf etmişdir. Çin buddizmində bu anlayış adətən "üç aləm"dən — istək, forma və formasızlıq aləmlərindən kənarda mövcud olan transsendent bir diyar kimi dəyərləndirilirdi. Bu yanaşma "başqa istiqamətdə" və ya "qərb istiqamətində yerləşən" Təmiz torpaq adlanırdı. Təmiz torpağın real, müstəqil bir məkan olduğunu iddia edən baxışın əsas müdafiəçilərindən biri Təmiz torpaq məktəbinin ustadı Şandao olmuşdur.[68]

Digər bir interpretasiyaya görə, Təmiz torpaq bu dünyanın fövqündə deyil, onunla qeyri-dualdır, çünki bütöv varlıq yalnız şüurun məhsuludur. Bu baxış "yalnız şüur Təmiz torpağı" (çin. ənən. 唯心淨土, pinyin: wéixīn jìngtǔ) adlanır və əsas mənbələrindən biri "Vimalakirti sutrası"na əsaslanır. Bu konsepsiya, xüsusilə Zen məktəbinin təlimlərində vurğulanmış, lakin Tyantay, Təmiz torpaq, Yoqaçara, Zen və Niçiren buddizmi kimi müxtəlif ənənələrin nümayəndələri tərəfindən də qəbul edilmişdir.[69] "Buddhabhumi sutrası" (çin. ənən. 佛說佛地經, pinyin: Budda torpağı haqqında sutra) bu anlayışı tamamlamış, Təmiz torpağın əslində saf şüur və ya beş hikmətin təzahürü olduğunu bildirmişdir.[1][70]

"Platforma sutrası"nda Hueynen qeyd etmişdir ki, yalnız azğınlar uzaq qərbdə doğulmağı arzulayır, müdriklər isə təbiətlərinin boş olduğunu dərk edərək ağlı saflaşdırmaqla Təmiz torpağı tapırlar.[71] Bu iki yanaşma — "transsendent torpaq" və "şüur torpağı" Çin buddizmi daxilində uzun illər davam edən fəlsəfi mübahisələrin mövzusu olmuşdur.[72]

Huayan məktəbinin patriarxı Fatzanın təliminə görə, "Avatamsaka sutra"ya əsasən Buddanın Təmiz torpağı bütün çoxaləmlərlə və hətta bütün fenomenlərlə (dharma) qarşılıqlı nüfuz içində mövcuddur. Fatzan bildirirdi ki, hər bir zərrə daxilində bütün Dharma aləmi mövcuddur, buna görə də Təmiz torpaq hər bir varlığın daxilində yerləşir və bu dünta ilə qeyri-dualdır.[73]

Sonrakı dövrlərdə Çin mütəfəkkirləri bu iki anlayışı uzlaşdırmağa çalışmışdılar. XVI əsrdə yaşamış Çju Hon Təmiz torpağı həm real bir məkan, həm də Buddanın upaya, yəni ustalıqla yaradılmış vasitə təlimi kimi izah etmişdir. Onun fikrinə görə, varlıqlar Təmiz torpağa çatan zaman anlayırlar ki, həmin yer əslində, Buddanın şüurudur və Buddanın müdrikliyi heç vaxt onların öz ağlından ayrılmamışdır. Beləliklə, əsl müdriklər bu iki baxışın bir-birinə bağlı olduğunu qəbul edirlər.[74] Eyni zamanda, Zen rahibi Hanşan Detsin (təqribən 1546–1623-cü illərdə yaşamışdır) də Təmiz torpaq anlayışı ilə bağlı bu müxtəlif nəzəriyyələri birləşdirən təlimlər irəli sürmüşdür.[75]

Növləri

Şərqi Asiya buddistləri Təmiz torpaqların müxtəlif növ və səviyyələrini izah edən təsnifat sistemləri yaratmışdılar. Bunlardan ən təsirli olanı Tyantay məktəbinin dörd növlü təsnifatı idi. Tyantay sisteminə görə, "müdriklər və sadə varlıqlar torpağı" həm müdriklərin, həm də adi insanların birgə yaşadığı aləmdir. "Qalıqla ustalıq torpağı" yanlış baxışlardan və düşüncələrdən qurtulmuş varlıqların — şravakalar və pratyekabuddhaların yenidən doğulduğu məkandır. "Əbədi mükafat və azadlıq torpağı" bodhisattvaların məskunlaşdığı, "əbədi sakit işıq torpağı" isə Dharmakaya Buddanın, yəni əsl buddahlığın və nirvananın Təmiz torpağıdır.[76]

Yaponiya Təmiz torpaq buddizmində ardıcılların yenidən doğula biləcəyi iki əsas aləm fərqləndirilir: Dəyişdirilmiş torpaq və Tam lamilləşmiş rorpaq. Codo-şinşu məktəbinin banisi Şinran (1173–1263) Şandao təlimlərinə əsaslanmış və bu bölgünü inkişaf etdirmişdir. Onun sistemində "sərhəd torpağı" həqiqi Təmiz torpağın kənarında yerləşən, Buddanı görmədən əvvəl mənəvi təmizlənmənin baş verdiyi bir diyardır. "Mərhəmətli vasitə torpağı" Amitabha Buddanın andlarının qüdrəti ilə yaranmış və iman gətirən, lakin hələ tam şincin — mütləq etimad əldə etməmiş şəxslərin doğulduğu yerdir. "Tam kamilləşmiş torpaq" nirvananı, Dharmakayanı və buddahlığın ali reallığını təcəssüm etdirir və yalnız şinjin əldə etmiş şəxslərin dərhal nail olduqları ali mərhələ sayılır.[77]

Hanşan Detsinin təliminə görə, Buddanın üç bədəni (trikaya) ilə bağlı üç növ Təmiz torpaq mövcuddur. "Əbədi sakit işıq torpağı" yalnız ağılın Təmiz torpağı kimi izah olunur və Buddalarla bodhisattvaların yaşadığı aləmdir. "Həqiqi mükafat torpağı" Huayan təliminə əsasən bütün kainatı əhatə edən və hər bir zərrə ilə qarşılıqlı nüfuz halında olan Təmiz torpaqdır. "Natamam vasitə torpağı" "Amitabha sutraları"nda bəhs edilən "Qərb cənnəti" — Sukhavati kimi təsvir olunur. Bu torpaq saysız-hesabsız bacarıqla yaradılmış Təmiz torpaqlardan biridir və Nirmanakaya ilə əlaqələndirilir.[75]

Tibet buddizmində

 
Tibetdə hazırlanmış Vacradhara thanqkası.

Tibet buddizmində budda sahələri (tib.: སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཞིང་།, Vayli: sangs rgyas kyi zhing, buddhakṣetraIAST) və ya saf aləmlər (tib.: །དག་པའི་ཞིང་།, Vayli: dag pa’i zhing) Budda və ya bodhisattvaların niyyət və arzularından doğan, onların mükəmməl keyfiyyətlərinin təbii və səylənsiz şəkildə təzahür etdiyi müqəddəs məkanlar kimi başa düşülür. Bu anlayışa görə, belə sahələr Buddaların mənəvi kamilliyinin birbaşa nəticəsidir və onların şəfqət enerjisinin təcəssümü kimi mövcuddur.[78]

Tibet buddizmində ümumilikdə iki əsas növ buddha sahəsi və ya saf torpaq fərqləndirilir. Bunlardan birincisi Sambhoqakaya budda sahəsidir.[79][80] Akaniştha Qhanavyuha (tib.: འོག་མིན་རྒྱན་སྟུག་པོ་བཀོད་པ།, Vayli: 'Og min rgyan stug po bkod pa, GhanavyūhakaniṣṭhaIAST; hərf. "Sıx şəkildə bəzədilmiş Akaniştha") bu növ sahənin ən ali təcəssümüdür. O, yalnız səkkizdən onuncu bhumiyə qədər olan bodhisattvalar üçün əlçatandır. Ənənəyə əsasən, Sambhoqakaya (hərf. "birlikdə zövq alma bədəni") yalnız bütün mənəvi pərdələrdən tam azad olan varlıqlar tərəfindən dərk edilə bilər. Akaniştha kosmik Sambhoqakaya — Vayroçana Cnanasaqhara və ya Vacradharanın yaşadığı yerdir. Buradan bütün Nirmanakaya Buddaları və Sukhavati kimi digər budda sahələri təzahür edir. Eyni zamanda, bütün Buddaların buddahlığa çatdığı ən ali səviyyə də məhz Akaniştha sayılır.[81]

İkinci növ sahə Nirmanakaya budda sahələridir. Onlar çoxsaylı olub Sukhavati, Abhirati, Zanqdokpalri (Padmasambhavanın sahəsi) və digər aləmləri əhatə edir. Bu sahələrin təbiəti müxtəlifdir. Bəzilərində bütün varlıqlar doğula bilər, digərlərinə isə yalnız müəyyən mənəvi yetkinliyə çatmış şəxslər daxil ola bilir. Bütün bu buddha sahələri mahiyyət etibarilə buddahlığın "üç bədəni"ndən birincisi olan Dharmakayadan yaranır. Dharmakaya (hərf. "Qanunun bədəni") reallığın əsası, zəmini və mənbəyi (Tibet: ཆོས་འབྱུང, Vayli: chos 'byung; dharmodayaIAST) hesab olunur. Bu bütün Buddaların və onların sahələrinin ilkin qaynağı kimi qəbul edilir.[82]

Tibet buddizminin təlimlərinə görə, bu dünya da əslində bir Təmiz torpaqdır, çünki samsara və nirvana bir-birinə qeyri-dualdır. Bu dünya Sambhoqakaya Vayroçana Buddanın Təmiz torpağı kimi təsəvvür edilir. Bu fikir həm "Avatamsaka sutrası"nda, həm də digər müqəddəs mətnlərdə ifadə olunmuşdur, lakin insanlar azğınlıq və mənəvi pərdələr səbəbindən bu dünyanın əsl təmizliyini görə bilmirlər. "Vimalakirti sutrası"na əsasən, yalnız yüksək mərtəbəli bodhisattvalar zehnin tam saflaşması nəticəsində dünyanın həqiqi saflığını — qiymətli daşlarla örtülmüş torpağı, ilahi çiçəkləri və digər səmavi mənzərələri dərk edə bilirlər. Vacarayana ənənəsində "təmiz görmə" (Tibet: དག་སྣང་།w=dag snang) anlayışı xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu təlimə görə, ilahi yoqa daim özünü və ətrafını ilahi bir buddha sahəsi kimi görməli, yaşadığı aləmi seçdiyi ilahın Təmiz torpağı kimi təfəkkür etməlidir. Belə bir baxışı itirmək tantrik yoldan və ezoterik təlimdən uzaqlaşmaq sayılır. "Təmiz görmə" praktikasında məqsəd dünyanı adi və maddi bir mühit kimi deyil, mütləq saflığın təcəssümü kimi qavramaqdır.[83]

Dilqo Xyentse Rinpoçe bu təlimin mahiyyətini belə izah etmişdir: Vacarayana baxımından buddha sahələrinin anlayışı daha dərin bir mənaya malikdir, çünki Vacarayananın kökü "təmiz görmə"də, yəni bütün fenomenlərin mütləq saflığını dərk etməkdədir. Bu saflığı həyata keçirmək üçün insan yaşadığı yeri adi bir məkan kimi yox, səmavi bir buddha sahəsi kimi təsəvvür etməlidir.[84]

Digər Çin dinlərində

Çin taoizmi buddizmdən mənşələnmiş "təmiz torpaq" anlayışını mənimsəmiş, ona bənzər cənnət aləmləri konsepsiyasını öz sisteminə daxil etmişdir. Taoist ənənədə ən məşhur axirət aləmlərindən biri "Əbədi səadət Təmiz torpağı" (çin. ənən. 長樂淨土, pinyin: Chánglè Jìngtǔ) adlanır. Bu aləm funksional baxımdan buddizmdəki təmiz torpaqlara bənzəyir, bənzər şəkildə xilas və ruhani kamilliyin əldə olunduğu ilahi bir diyar kimi təsvir olunur. Həmin təmiz torpaq Tayi Çjenjenin məkanı hesab edilir.[85]

Tayi haqqında inanca görə, o, eynilə Amitabha kimi on istiqamətdə yerləşən bütün hissiyyata malik varlıqlara nicat verir və hər istiqamət üçün onun fərqli bir təcəssümü mövcuddur. Bu ideya taoizmdə Budda Amitabhanın mərhəmət və xilas konsepsiyasına paralel bir anlayış kimi formalaşmışdır.[86]

Çin manixeist mətnlərində də saf torpaqlara bənzər aləmlərin təsvirlərinə rast gəlinir.[87] Bundan başqa, müxtəlif Çin xalq dinlərinin və yeni dini hərəkatlarının mətnlərində də müxtəlif "təmiz torpaq" dünyalarından bəhs olunur. Bu mətnlərdə belə aləmlər adətən xilasolunma, mənəvi təmizlənmə və ölümdən sonrakı səadət məkanı kimi təqdim edilir.[88][89][90][91][92]

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 Keenan, John P. The Interpretation of the Buddha Land, p. xiii. BDK America Inc. 2002.
  2. ↑ Берснев П. В. Тибетская Книга мёртвых Arxiv surəti 28 dekabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında: Бардо Тхедол (Бардо Тодол)
  3. ↑ "诸佛净土的时间长短". Bskk.com. 27 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  4. ↑ Торчинов Е. А. Доктринальные тексты Махаяны: литература сутр Arxiv surəti 20 may 2008 tarixindən Wayback Machine saytında [ Лекция 4 ] // Торчинов Е. А. // Введение в буддологию: курс лекций. — СПб.: Санкт-Петербургское философское общество, 2000. — 304 С. — C.63-76. — ISBN 5935970198
  5. ↑ "Amitabha, the Buddha of the Western Pure Land (Sukhavati) | Central Tibet". The Metropolitan Museum of Art (ingilis). 11 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 aprel 2023.
  6. ↑ 1 2 3 4 Sharf, Robert H. On Pure Land Buddhism and Ch'an/Pure Land Syncretism in Medieval China. T'oung Pao Second Series, Vol. 88, Fasc. 4/5 (2002), pp. 282-331, Brill.
  7. ↑ "大寶積經". Cbeta.org. 2 yanvar 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  8. ↑ 淨土思想之考察 釋聖嚴 Arxivləşdirilib 2006-10-15 at the Wayback Machine
  9. ↑ "從凡聖同居土到常寂光淨土 陳清香" (PDF). 27 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  10. ↑ "极乐世界四种国土详情及生因详情揭秘". Folou.com. 2 mart 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  11. ↑ 1 2 3 Williams, Paul (2008). Mahāyāna Buddhism: The Doctrinal Foundations 2nd Edition, p. 215. Routledge.
  12. ↑ 1 2 Nattier, Jan. (2003) The Indian Roots of Pure Land Buddhism: Insights from the Oldest Chinese Versions of the Larger Sukhåvativyuha.
  13. ↑ 洪緣音. 菩薩的淨土. Buddhall Cultural / 全佛. 1995. ISBN 9789579949316. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  14. ↑ "诸佛净土的时间长短". Bskk.com. 27 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  15. ↑ Williams, Paul (2008). Mahāyāna Buddhism: The Doctrinal Foundations 2nd Edition, p. 216. Routledge.
  16. ↑ 1 2 Williams, Paul (2008). Mahāyāna Buddhism: The Doctrinal Foundations 2nd Edition, p. 217. Routledge.
  17. ↑ (Nakamura 1980, С. 207)
  18. ↑ 1 2 Proffitt 2023, p. 17.
  19. ↑ "Praise to that Lord, Arahant, Fully Self-Awakened One" (PDF). 28 avqust 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  20. ↑ Buswell, Robert Jr; Lopez, Donald S. Jr., redaktorlar Princeton Dictionary of Buddhism. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2013. səh. 867. ISBN 978-0-691-15786-3.
  21. ↑ Khadro, Chagdud (1998, 2003). P'howa Commentary: Instructions for the Practice of Consciousness Transference as Revealed by Rigzin Longsal Nyingpo. Junction City, CA, USA: Pilgrims Publishing, pp.11–12
  22. ↑ "《悲華經》卷3". Cbeta.org. 30 avqust 2008. 22 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  23. ↑ 觀音淨土的呼喚 Arxivləşdirilib 2013-05-06 at the Wayback Machine
  24. ↑ "觀音淨土遊記". Goon-herng.tw. 13 aprel 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  25. ↑ "古今中外附佛外道教派、人物、伪經名单". Fjdh.com. 14 dekabr 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  26. ↑ "一个青年女居士的净土亲历记". Vip.6to23.com. 19 may 2004 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  27. ↑ Jones, Charles B. (2021). Pure Land: History, Tradition, and Practice, pp. 42-43. Shambhala Publications, ISBN 978-1-61180-890-2
  28. ↑ 灵山一会 Arxivləşdirilib 2009-12-26 at the Wayback Machine
  29. ↑ Stone, Jacqueline, "Nichiren", Oxford Research Encyclopedia of Religion (ingilis), 29 may 2020, doi:10.1093/acrefore/9780199340378.013.575, ISBN 978-0-19-934037-8, İstifadə tarixi: 10 aprel 2025
  30. ↑ Stone, Jacqueline. The Moment of Death in Nichiren's Thought. In Watanabe Hoyo Sensei koki kinen ronbunshu: Hokke bukkyo bunkashi ronso. Kyoto: Heirakuji shoten, 2003
  31. ↑ Groner, Paul (2022), Precepts, Ordinations, and Practice in Medieval Japanese Tendai, p. 203. University of Hawaii Press.
  32. ↑ Dolce, Lucia (2002) 'Between Duration and Eternity: Hermeneutics of the "Ancient Buddha" of the Lotus Sutra in Chih-I and the Nichiren.' In: Reeves, G, (ed.), A Buddhist Kaleidoscope: Essays on the Lotus Sutra. Tōkyō: Kosei Publishing Co, pp. 223-239.
  33. ↑ Prince, Tony (2014). Universal Enlightenment, An introduction to the teachings and practices of Huayen Buddhism, pp. 222-223. . Kongting Publishing Company Ltd. Taiwan.
  34. ↑ Susumu, Otake, "Sakyamuni and Vairocana", in Gimello et al. (2012). Avataṃsaka Buddhism in East Asia: Huayan, Kegon, Flower Ornament Buddhism; origins and adaptation of a visual culture, p. 37. Asiatische Forschungen: Monographienreihe zur Geschichte, Kultur und Sprache der Völker Ost- u. Zentralasiens, Wiesbaden: Harrassowitz, ISBN 978-3-447-06678-5
  35. ↑ Lotus Treasury World [蓮華蔵世界・華蔵世界], Nichiren Buddhism Library Dictionary.
  36. ↑ Brunnhölzl, Karl (2014). When the Clouds Part, The Uttaratantra and Its Meditative Tradition as a Bridge between Sutra and Tantra, pp. 38-41. Boston & London: Snow Lion.
  37. ↑ Ghanavyūhasūtra (Dasheng Mi Yan Jing) 大乘密嚴經, Scroll 2, NTI Reader.
  38. ↑ "兜率內院疑點之探討" (PDF). 27 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  39. ↑ "兜率內院疑點之回應" (PDF). 27 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  40. ↑ "往生彌陀淨土、兜率淨土修持難易比較". 27 dekabr 2004 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 dekabr 2012.
  41. ↑ "日本弥勒行者考". Fjdh.com. 27 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  42. ↑ "發現新世界——小兜率天——法王晉美彭措夢境經歷". Buddhanet.idv.tw. 27 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  43. ↑ "虛雲和尚年譜". Bfnn.org. 27 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  44. ↑ 1 2 "極樂淨土與兜率淨土說略". Pss.org.tw. 2 mart 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  45. ↑ "人生理想境界的追求─中國佛教淨土思潮的演變與歸趣". Ccbs.ntu.edu.tw. 28 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  46. ↑ "兜率净土与十方净土之比较". Bairenyan.com. 7 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  47. ↑ "[不負責讀經小整理] 求生兜率天的經典記載". Cbs.ntu.edu.tw. 9 oktyabr 2008. 13 avqust 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  48. ↑ "云何為『兜率與西方淨土之同異』". Itgroup.blueshop.com.tw. 27 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  49. ↑ 我要回應 本篇僅限會員/好友回應，請先 登入. "標題：云何西方淨土最殊勝". Mypaper.pchome.com.tw. 11 iyun 2006. 24 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  50. ↑ "天佛院遊記(下)". 26 dekabr 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 dekabr 2014.
  51. ↑ "四禪淨土遊記". Boder.idv.tw. 12 mart 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  52. ↑ Longchenpa. XIII // The Great Chariot. 2014. səh. Part 3e.2a. 9 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyul 2021.
  53. ↑ Shumsky, Susan. Ascension: Connecting with the Immortal Masters and Beings of Light (ingilis). Red Wheel/Weiser. 2010. ISBN 978-1-60163-092-6.
  54. ↑ Wallace, B. Alan (2018). Fathoming the Mind: Inquiry and Insight in Dudjom Lingpa's Vajra Essence, 209. Simon and Schuster.
  55. ↑ Changkya Rölpai Dorjé, Donald Lopez (translator) (2019). Beautiful Adornment of Mount Meru, chapter 13. Simon and Schuster.
  56. ↑ "阿閦佛國經". Cbeta.org. 22 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  57. ↑ "藥師如來本願經". Cbeta.org. 22 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  58. ↑ 1 2 "Buddhafields - Samye Institute". www.samyeinstitute.org (ingilis). İstifadə tarixi: 31 oktyabr 2024.
  59. ↑ "藥師琉璃光七佛本願功德經卷上". Suttaworld.org. Archived from the original on 11 yanvar 2012. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  60. ↑ Müller, F. Max, redaktorApparition of a Stûpa // Saddharma-Pundarîka, or, The Lotus of the True Law. Sacred Books of the East. XXI. Kern, H. tərəfindən tərcümə olunub. Oxford: Clarendon Press (1884 tarixində nəşr olunub). 1909. 250–254. İstifadə tarixi: 30 avqust 2025.
  61. ↑ Devadatta // The Wonderful Dharma Lotus Flower Sutra. Buddhist Text Translation Society tərəfindən tərcümə olunub. City of 10,000 Buddhas. 18 sentyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 avqust 2025.
  62. ↑ "Bodhisattva Manjushri". Buddha Tooth Relic Temple (Singapore). 30 sentyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 avqust 2025.
  63. ↑ Kim, Inchang. The Future Buddha Maitreya: An Iconological Study. D.K. Printworld. 1996. səh. 21. ISBN 9788124600825.
  64. ↑ "Journal of Central Asia". Centre for the Study of the Civilizations of Central Asia, Quaid-i-Azam University. 1983: 138.
  65. ↑ "Homepage of Padmasambhava's Pureland". Padmasambhavapureland.com. 13 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  66. ↑ "蓮師刹土雲遊記". 4 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 yanvar 2015.
  67. ↑ "《生死自在》-彌陀极樂淨土日修、遷識及睡修法門導修". B-i-a.net. 27 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  68. ↑ Jones (2019), p. 48.
  69. ↑ Jones (2019), pp. 42-50, 107
  70. ↑ Keenan, John P. A Study of the Buddhabhūmyupadeś́a: The Doctrinal Development of the Notion of Wisdom in Yogācāra Thought. Institute of Buddhist Studies and Bukkyō Dendō Kyōkai America, 2014.
  71. ↑ Jones (2019), p. 51.
  72. ↑ Jones (2019), pp. 43, 49-50.
  73. ↑ Sato, Kaion [佐藤海音]. The Theory of Pure Land in Fazang’s Huayan wujiao zhang [『華厳五教章』に於ける浄土論]. Indogaku Bukkyōgaku Kenkyū (印度學佛教學研究, Journal of Indian and Buddhist Studies) v.66 n.2 (n.144) 2018.03.20, pp. 520 - 523.
  74. ↑ Jones (2019), p. 52.
  75. ↑ 1 2 Hsu Sung-Peng (1979), A Buddhist Leader in Ming China. The Life and Thought of Han-shan Te-Ch'ing, p. 114. University Park and London: The Pennsylvania State University Press
  76. ↑ 四土 four lands, Digital Dictionary of Buddhism
  77. ↑ Bloom, Alfred; Shinran. The Essential Shinran: A Buddhist Path of True Entrusting, p. 111. World Wisdom, Inc, 2007.
  78. ↑ (Dudjom Jigdral Yeshe Dorje 2012, С. 1991)
  79. ↑ Brunnhölzl, Karl (2018). A Lullaby to Awaken the Heart: The Aspiration Prayer of Samantabhadra and Its Commentaries, p. 334. Simon and Schuster.
  80. ↑ Harding, Sarah (2011). Niguma, Lady of Illusion, end note # 191. Shambhala Publications.
  81. ↑ Wallace, B. Alan (2018). Fathoming the Mind: Inquiry and Insight in Dudjom Lingpa's Vajra Essence, 209. Simon and Schuster.
  82. ↑ Jamgön Kongtrul Lodrö Tayé (author, compiler); Elio Guarisco (translator); Ingrid McLeon (translator, editor) (2005). The treasury of knowledge: book six, part four: Systems of Buddhist Tantra. Ithaca, New York, USA: Snow Lion Publications. p. 399. ISBN 978-1-55939-210-5.
  83. ↑ Dza Kilung Rinpoche. The Relaxed Mind: A Seven-Step Method for Deepening Meditation Practice, pp. 128-129. Shambhala Publications, Nov 10, 2015.
  84. ↑ Dilgo Khyentse Rinpoche. Guru Yoga, p. 3. Ithaca, New York: Snow Lion Publications, 1999.
  85. ↑ "太乙救苦天尊". Nsts.idv.tw. 27 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  86. ↑ 用户名: 密码: 验证码: 匿名? CheckLogin(); 发表评论. "道教净土概论". Lhsdj.org. 26 sentyabr 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  87. ↑ Halkias & Payne (2019), pp. 707-744.
  88. ↑ "蓮生活佛講真實佛法息災賜福經". Tbsn.org. 17 dekabr 1988. 23 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  89. ↑ "佛說北斗七星延命經". Cbeta.org. 22 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
  90. ↑ "佛說八陽神咒經". 4 mart 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 dekabr 2012.
  91. ↑ "北斗古佛消災延壽妙經". 30 sentyabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 dekabr 2012.
  92. ↑ "悲華經". Cbeta.org. 30 avqust 2008. 22 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 dekabr 2011.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Təmiz_torpaq&oldid=8387057"
Informasiya Melumat Axtar