Ukraynada növbəti prezident seçkiləri

Ukraynanın "Hərbi vəziyyətin hüquqi rejimi haqqında" qanununun 19-cu maddəsi hərbi vəziyyət şəraitində prezident, parlament və yerli seçkiləri qadağan edir,^[13] qanunun 10-cu maddəsinə görə isə hərbi vəziyyət altında ikən Ukrayna Prezidentinin, parlamentinin və Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətlərinə xitam verilə bilməz.^[14][15] Ukrayna Konstitusiyasının 108-ci maddəsinə əsasən Ukrayna Prezidenti öz vəzifə səlahiyyətlərini Ukraynanın seçilmiş yeni prezidenti vəzifəsinə başlayana qədər icra etməlidir,^[16] hətta hazırkı prezident Volodimir Zelenskinin 2019-cu ildə seçildiyi 5 illik müddət sona çatsa belə, o, sonrakı prezident and içənə qədər hüquqi şəkildə bu vəzifənin icrasına davam edə bilər.^[17]

Qanuni qadağa ilə yanaşı, Ukraynada həm hökumət, həm də müxalifət siyasətçiləri Rusiya ilə müharibə davam etdiyi üçün təhlükəsizlik və köçkün seçicilərlə bağlı narahatlıqları nəzərə alaraq, 2024-cü il seçkilərinin mümkünlüyünü şübhə altına aldılar.^[2][17] Rusiya 2024-cü ilin oktyabrına qədər Ukrayna ərazisinin 18%-nə nəzarət edir^[18] və 14 milyona yaxın ukraynalı ya xaricə qaçıb, ya da ölkə daxilində didərgin düşüb.^[2][17][13] Seçkilərin təxirə salınması üçün digər səbəblərə isə seçicilər üçün təhlükə və Rusiyanın bombardmanı nəticəsində səsvermə prosesinin mümkün pozulması,^[13][19] Ukraynanın Rusiya nəzarətindəki ərazilərində vətəndaşlarının səs verə bilməməsi,^[19] əsgərlərin səs verə bilməməsi və ya seçkilərdə namizəd kimi iştirak edə bilməməsi,^[17] zədələnmiş seçki infrastrukturu,^[17] milyonlarla köçkün seçicini əks etdirmək üçün yenilənməmiş köhnəlmiş seçici reyestri,^[13] hərbi vəziyyətlə bağlı seçki kampaniyalarının məhdudlaşdırılması və məhdud hüquqlar^[13] və müxalifət namizədləri üçün ədalətli rəqabət ortamının olmaması^[20] və büdcənin olmaması daxildir.^[17]

Kiyev Beynəlxalq Sosiologiya İnstitutu tərəfindən 2023-cü ilin oktyabrında açıqlanan sorğuya əsasən, ukraynalıların 81%-i müharibə bitənə qədər seçkilərin keçirilməsini istəmir^[21] və 200-dən çox vətəndaş cəmiyyəti institutu, QHT və insan haqları qrupları rəsmi olaraq müharibə zamanı seçkilərin keçirilməsinə qarşı çıxıb.^[19] Zelenski 2023-cü ilin noyabrında Avropa Həmrəyliyi partiyasından olan deputat Oleksiy Honçarenkonun Zelenskinin seçkiləri 31 mart 2024-cü ildə keçirmək barədə qərara gəldiyinə dair iddiasına cavab kimi "indi bunun üçün uyğun vaxt deyil" demişdir.^[22] Noyabrın sonlarında Ali Radada təmsil olunan bütün siyasi partiyalar hərbi vəziyyət başa çatanadək hər hansı bir milli seçkinin keçirilməsinin təxirə salınması barədə razılaşdıqları sənədi imzaladılar^[23] və hərbi vəziyyətin ləğv olunmasından sonra, ən tez 6 ay sonra baş tutacaq və müharibədən sonra keçiriləcək ilk seçkiləri tənzimləyəcək xüsusi qanunlar üzərində çalışmaq barədə razılaşdılar.^[24]

Seçkilərin təxirə salınması Rusiya hökumət nümayəndələri tərəfindən tənqid edilib. Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov iddia edib ki, bu addım Zelenskini formal legitimlikdən məhrum edib; Rusiya 2024-cü ildə öz prezident seçkilərini keçirdi və beynəlxalq müşahidəçilər tərəfindən seçkilərdə misli görünməmiş saxtakarlıq və qanun pozuntularına yol verildiyi qeyd edildi.^[25][26]

26 fevral 2025-ci ildə oxşar qətnamə üzrə əvvəlki uğursuz səsvermədən sonra^[27] Ali Rada hərbi vəziyyət dövründə seçkilərin keçirilməməsi barədə qərar qəbul etdi və həmçinin Rusiya–Ukrayna müharibəsi başa çatdıqdan sonra prezident seçkilərini keçirməyi öz öhdəsinə götürdü. 6 mart 2025-ci ildə müxalif siyasətçilər Petro Poroşenko və Yuliya Timoşenko ABŞ nümayəndələri ilə müzakirələr apardıqlarını açıqladıqdan sonra müharibə zamanı keçiriləcək seçkilərə qarşı olduqlarını təsdiqlədilər.^[28]

Ukrayna Prezidenti iki turlu sistemlə beş il müddətinə seçilir, birinci turda heç bir namizəd mütləq səs çoxluğu əldə etməzsə, birinci turdan üç həftə sonra ikinci tur təşkil olunur. Konstitusiyanın 103-cü maddəsinə əsasən, prezidentin səlahiyyətlərinə vaxtından əvvəl xitam verildiyi halda, yeni prezidentin seçilməsi üçün seçkilər əvvəlki prezident vəzifəsini tərk etdikdən sonra, 90 gün ərzində keçirilməlidir.^[29]

Konstitusiyaya görə prezident beş il olmaqla, iki müddətdən artıq vəzifədə qala bilməz, baxmayaraq ki, yalnız Leonid Kuçma iki müddət vəzifədə olub.^[30]