Vergi islahatı — dövlətin vergi sistemində həyata keçirdiyi dəyişikliklər və yeniliklər toplusu.[1] Bu islahatlar vergi qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi, vergi dərəcələrinin dəyişdirilməsi, yeni vergilərin tətbiqi və ya mövcud vergilərin ləğvi, habelə inzibati idarəetmənin sadələşdirilməsi məqsədi daşıyır. Vergi islahatları adətən iqtisadi sabitliyi təmin etmək, dövlət büdcəsinin gəlirlərini artırmaq və ya vergi ödəyicilərinin üzərinə düşən yükü azaltmaq üçün aparılır.[2]
Vergi islahatlarının əsas məqsədləri bunlardır:[3]
- vergi ədalətinin təmin olunması
- büdcə gəlirlərinin artırılması
- kölgə iqtisadiyyatının azaldılması
- vergi inzibatçılığının sadələşdirilməsi
- sahibkarlıq fəaliyyətinin stimullaşdırılması
- xarici investisiyaların cəlb edilməsi
Vergi islahatları qədim dövrlərdən bəri dövlət idarəçiliyinin mühüm elementi olub.[4] Antik Romada torpaq və mülkiyyət vergilərinin dəyişdirilməsi, orta əsrlərdə Avropada kral hakimiyyətinin maliyyələşdirilməsi üçün yeni vergilərin tətbiqi bu prosesin nümunələridir.[5][6][7] Müasir dövrdə isə vergi islahatları əsasən iqtisadi böhran, inflyasiya, beynəlxalq inteqrasiya və ya struktur dəyişikliklər fonunda həyata keçirilir. XX əsrdə ABŞ, Böyük Britaniya, Almaniya, Yaponiya kimi ölkələrdə böyük vergi islahatları aparılmışdır.
Vergi islahatları müxtəlif modellərlə həyata keçirilə bilər:[8][9]
- Proqressiv vergi modeli – gəlirlərin artmasına uyğun olaraq vergi dərəcələrinin yüksəlməsi.
- Sabit vergi modeli – bütün gəlir qruplarına eyni vergi dərəcəsinin tətbiqi.
- Sadələşdirilmiş vergi sistemi – kiçik və orta sahibkarlar üçün sadə hesablama üsulları.
- Dolayı vergilərin gücləndirilməsi – ƏDV, aksizlər və gömrük rüsumları vasitəsilə gəlirlərin artırılması.
- ABŞ – 1986-cı il vergi islahatı ilə gəlir vergisi dərəcələri sadələşdirildi.
- Rusiya – 2001-ci ildə sabit gəlir vergisi sistemi tətbiq edildi.
- Çin – 1994-cü ildən etibarən vergi islahatları nəticəsində dövlət gəlirləri əhəmiyyətli dərəcədə artdı.
- Avropa İttifaqı – harmonizasiya siyasəti çərçivəsində üzv ölkələrdə ƏDV sistemi vahidləşdirilmişdir.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra vergi sistemində köklü islahatlar həyata keçirilib.[10] 1992-ci ildə ilk müstəqil vergi sistemi yaradılmışdır. 2001-ci ildə qəbul edilən Vergi Məcəlləsi müasir vergi inzibatçılığına keçidi təmin edilmişdir. 2016–2019-cu illərdə isə aparılan islahatlar elektron vergi xidmətlərinin geniş tətbiqinə şərait yaratdı.[11][12][13][14]
- ↑ "Rao, S. (2014). Tax reform: Topic guide. Birmingham, UK: GSDRC, University of the Birmingham". 8 dekabr 2014. İstifadə tarixi: 19 fevral 2016.
- ↑ "Revenue Neutral Law & Legal Definition". definitions.uslegal.com. İstifadə tarixi: 21 avqust 2015.
- ↑ Quesnay, François. Tableau Économique. 1758. Translated and discussed in: Meek, Ronald L. The Economics of Physiocracy: Essays and Translations. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1962.
- ↑ Kaplan, Steven L. Bread, Politics and Political Economy in the Reign of Louis XV. The Hague: Martinus Nijhoff, 1976.
- ↑ Meek, Ronald L. The Economics of Physiocracy: Essays and Translations. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1962.
- ↑ Spengler, Joseph J. "Physiocracy and French Pre-Revolutionary Taxation." Journal of Political Economy, vol. 49, no. 4 (1941): 517–545.
- ↑ Vardi, Liana. The Physiocrats and the World of the Enlightenment. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
- ↑ Urensa, Dan. "In a smaller world, tax reform is overdue". The Australian. 26 sentyabr 2013. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2013.
- ↑ Glenday, James. "Is it time to reform our 'struggling' tax system?". Australian Broadcasting Corporation. 16 avqust 2013. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2013.
- ↑ Tax Reform: Why you should care (YouTube). PricewaterhouseCoopers. 25 avqust 2013.
- ↑ McMahon, Stephen. "Report calls on 'fundamental' tax reform to avoid ongoing budget deficits". News.com.au. 23 iyul 2013. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2013.
- ↑ Burnham, Steve. "Tax reform is essential to protect Australia's future, says PwC". Taxpayers Australia. 13 noyabr 2013. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2013.
- ↑ O'Dwyer, Kelly. "Australia needs to get serious about tax reform". Australian Financial Review. 13 noyabr 2012. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2013.
- ↑ White, Andrew. "Government debt to balloon without tax reform, warns PwC". The Australian. 23 iyul 2013. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2013.
- Rao, S. (2014). Tax reform: Topic guide. Birmingham, UK: GSDRC, University of Birmingham.
- Anderson, J. E. (2005). Fiscal Reform and its Firm-Level Effects in Eastern Europe and Central Asia, William Davidson Institute Working Papers Series wp800, William Davidson Institute at the University of Michigan.
- T.R. Reid. A Fine Mess: A Global Quest for a Simpler, Fairer, and More Efficient Tax System. Penguin Press. 2017. ISBN 978-1594205514.
- The Tax Gap collected news and commentary at The Guardian
- Tax Evasion (international) at The New York Times