Zeynəddin karvansarayı (və ya Zeynəddin Ribatı) — İranın Yəzd vilayətinin Zeynəddin şəhərində yerləşən tarixi abidə; Bu karvansaray XVI əsrə aid olub qədim İpək yolu üzərində salınmışdır. O, Şah I Abbasın hakimiyyəti dövründə səyyahların rahatlığı üçün inşa etdirilən 999 karvansaraydan biridir. Onlardan yalnız ikisi dairəvi qüllələrə malik idi və Zeynəddin karvansarayı həmin nadir nümunələrdən biridir. Bərpa işlərindən sonra bu tikili qonaq evi (karvansaray-otel) kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. İsfahan yaxınlığında oxşar şəkildə tikilmiş digər karvansaray isə bu gün dağıntı halındadır.
| Zeynəddin karvansarayı | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Üslubu | Səfəvi memarlığı[d][3][2][…] |
| Sahəsi | |
| Material | kərpic[2][5][…], Palçıq[d][2][6] |
| 31°24′42″ şm. e. 54°42′24″ ş. u. | |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Zeynəddin karvansarayı qədim İpək yolu üzərində yerləşir. Bu yol 1500-cü ilə qədər Avropa ilə Asiya arasında əsas ticarət marşrutu olmuşdur. Hazırda Yəzd şəhərinə gedən avtomobil yolu Zeynəddindən keçir. Əvvəlki əsrlərdə isə bu məntəqəyə Yəzdin cənubundan iki günlük dəvə səfəri ilə çatmaq mümkün idi; məsafə təxminən 60 kilometr (37 mil) olub, Kirman istiqamətindəki əsas yol üzərində yerləşirdi.
Karvansarayların tarixi təxminən 2.500 il əvvələ, Əhəmənilər imperiyasının hökmranlığı dövrünə gedib çıxır. Səfəvilər dövründə İran ərazisində karvansaraylar ticarət yolları boyunca hər 20–30 mil məsafədə inşa edilirdi. Bu siyasət xüsusilə Şah I Abbas (1587–1629) və Şah II Abbas (1642–1666) dövrlərində geniş vüsət almış, köhnə və yeni karvan yolları boyunca çoxsaylı karvansaraylar tikilmişdir. Zeynəddin karvansarayı ticarətin inkişafı məqsədilə salınmış 999 karvansaraydan biri hesab olunur.
Karvansarayda qalmaq üçün giriş haqqı və hər otaq üçün gündəlik ödəniş tələb edilirdi. Hər biri təxminən 2,5 metrlik (8 fut) kvadrat otaqlarda ocaq yeri olurdu; xidmətçilər üçün isə ayrıca məskən ayrılırdı. Karvansarayın müdirinə (rabitdara) qanunla vergi toplamaq və ticarət əməliyyatlarına nəzarət etmək səlahiyyəti verilmişdi, lakin bəzi hallarda bu şəxslər tacirləri artıq ödənişlərlə aldadırdılar. Bununla belə, karvansaray rəhbərliyi tacirlərin və malların təhlükəsizliyinə görə məsuliyyət daşıyırdı. İran karvansaraylarının idarəçilik sistemi Osmanlı imperiyasındakı karvansarayların idarə üsuluna bənzər hesab olunurdu.[7]
Karvansarayın xarici görünüşü baxımsız və dağılmış abidəni xatırlatsa da, daxili hissəsi öz ilkin memarlıq üslubunda bərpa olunmuş, estetik baxımdan “atmosferik və təsirli” bir mühit yaratmışdır.
Zeynəddin karvansarayı kvadrat planlı, iki mərtəbəli bir tikilidir. Mərkəzində onaltıbucaqlı həyət və su hovuzu yerləşir. İran ərazisində dairəvi qüllələrə malik yalnız iki karvansaray inşa edilmişdir: bunlardan biri Zeynəddin karvansarayı, digəri isə İsfahan yaxınlığında yerləşən və bu gün dağıntı halında olan karvansaraydır. Zeynəddin karvansarayı yüksək keyfiyyətli tikinti materiallarından istifadə olunduğu üçün əsrlər boyu sərt iqlim şəraitinə tab gətirmişdir. Son bərpa prosesi üç il davam etmiş, bu müddətdə daxili divarlardakı çirk təbəqəsini təmizləmək üçün 13.000 ponza daşı istifadə olunmuşdur. Abidə ilkin vəziyyətinə yaxın şəkildə bərpa edilmiş, otaqlar yüksəklikdə yerləşən platformalar üzərində qurulmuşdur. Döşəmədə xalçalarla örtülmüş yerdə döşəklər (taxtlar) yerləşdirilmiş, otaqlar dəhlizdən qapı ilə deyil, pərdə ilə ayrılmışdır. Ümumi hamam və sanitar qovşaqları isə müasir səviyyədə təchiz edilmişdir.[8] Karvansaray gündəlik 60–80 turistin qəbulu üçün imkanlara malikdir; indiyədək 70-dən çox ölkədən gələn qonaqlar burada məskunlaşmışdır.
Karvansaray şəhərdən uzaqda yerləşdiyi üçün səssiz və sakit mühitə malikdir. Gecə səması açıq və ulduzlu olur. Burada bir həvəskar astronom tərəfindən astronomiya mövzusunda mühazirələr karvansarayın damında keçirilir.[9]
_(2).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
- ↑ 1 2 Wiki Loves Monuments monuments database. 2017.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 https://iranarchpedia.ir/entry/16175.
- ↑ https://iranicaonline.org/articles/ganj-ali-khan.
- ↑ 1 2 https://whc.unesco.org/en/list/1668/maps/.
- ↑ https://www.hamshahrionline.ir/news/82068.
- ↑ https://www.isna.ir/news/97092814109.
- ↑ Levi, Scott Cameron (yanvar 2002). The Indian Diaspora in Central Asia and Its Trade: 1550 – 1900. BRILL. ISBN 978-90-04-12320-5. s. 42
- ↑ "Central Iran" (PDF). thongtinkhcn. rəsmi saytı, s. 267. 16 oktyabr 2013-cü ildə orijinalından arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Burke, Andrew; Maxwell, Virginia; Shearer, Iain (1 iyun 2012). Lonely Planet Iran. Lonely Planet. ISBN 978-1-74321-320-9. s. 456