Azdobrolyot

Azdobrolyot — 1923-cü ildə Azərbaycanda və Gürcüstanda mövcud olan və uçuşlar həyata keçirən Azərbaycan SSR-nin hava nəqliyyatı şirkəti (Dobrolyotun filialı). 1924-cü il üçün ümumi Azərbaycan kataloqunda aviaşirkətin təsviri belə qeyd olunub:

Azdobrolyot faktiki olaraq 1923-cü il dekabrın 1-dən mövcuddur və qısa müddət ərzində mövcud olmasına baxmayaraq, artıq respublikanın 15 regionunda öz filiallarını formalaşdırmışdır. Bu günə kimi 8000 üzvlük vəsiqəsi, 5000 döş nişanı və xeyli miqdarda ədəbiyyat paylanılıb. Bakının özündə Azdobrolyotun 1000-ə yaxın üzvü var. Cəmiyyət ildə bir çervon üzvlük haqqı toplamaq və döş nişanlarının dəyərini toplamaqla yanaşı, hava donanmasını gücləndirmək üçün könüllü ianələr də toplayır. Şirkətin həftənin çərşənbə axşamı günləri Tiflisdən Bakıya, çərşənbə günləri isə Bakıdan uçan bir "Junkers" təyyarəsi mövcuddur. Biletin qiyməti 12 funt baqajla birlikdə 6 çervondur. Hər əlavə kiloqram üçün 2 çervon rublu tutulur. Sədr: yoldaş Ç.İldırım, üzvlər: Çaqin və Teymur Əliyev. Bakı miqyasında O.D.V.F. yoldaşlardan: İldırım, Belenki, Rzayev və Qutin.[1]

1 dekabr 1923-cü il şirkətin son təşkilati formalaşma tarixi kimi göstərilir, lakin fəaliyyəti 1923-cü ilin yazında başlamışdır, həmin vaxt Yunkers-Dessau Hava Xidmətləri Cəmiyyəti Yunkers Ju-13 RR-ECA təyyarəsi ilə (əvvəlki alman qeydiyyatı D 194–1922-ci ildə Aviakultura-da uçmuşdur)^[2] sınaq uçuşuna başlamışdır. Təyyarədə pilot German Yuterbok, Junkers Flugzeugwerke nümayəndəsi Vilhelm Şmit və sovet pilotu V. Koretski olmuşdur. Uçuş Moskva-Tehran marşrutu üzrə həyata keçirilmişdir. Orldə yanacaq doldurmuş və Kürskdə xizək şassisini təkər şassisi ilə əvəz etmiş ekipaj Xarkov, Rostov-na-Donu, Vladikavkaz vasitəsilə hərəkət etmiş və 27 mart 1923-cü ildə Tiflisə çatmışdır. Oradan Bakıya uçmuş, sonra İran sərhədini keçmiş, Xəzər sahilindəki Ənzəli şəhərində eniş etmiş və 12 aprel 1923-cü ildə Tehranda uçuşu tamamlamışdır. Geri qayıdanda təyyarə Bakıdakı "Muğmelstroy" müəssisəsinə (Muğan Meliorasiya Tikinti İdarəsi) satılmışdır.^[3]

Azdobrolyot əvvəlcə aviasiyanın populyarlaşdırılması və təyyarələrin alınması üçün pul yığmaqla məşğul olmuşdur. 1923-cü ilin yayında Junkers Flugzeugwerke şirkətinə bir Junkers Ju-13 sifariş edilmişdir.^[3] Onun çatmasını gözləyərkən Muğan Meliorasiya Tikintisi (Muğmelstroy) satın alınmış təyyarəni, hələ də Junkers aviakompaniyasına verilmiş RR-ECA qeydiyyatını saxlamış şəkildə, Azdobrolyotun istifadəsinə vermişdir.

1923-cü ilin yayında "Bakinski raboçi" qəzeti ilk uçuş haqqında yazmışdır:

Bu gün səhər saat 8-də Azərbaycanın rayonlarına Azdobrolyotun "Junkers" təyyarəsi ilk uçuşunu etmişdir. Bundan sonra bu uçuş Bakı — Ağdaş — Gəncə — Ağdaş — Bakı arasında müntəzəm poçt və sərnişin əlaqəsini təmin edəcəkdir… Qəza rayonlarına bu günkü "Bakinski raboçi" və türkcə "Kommunist" qəzetləri çatdırılacaqdır. Təyyarə saat 3-ə qədər Bakıya qayıdacaqdır".

8 avqust 1923-cü ildə "Bakinski raboçi" qəzeti Azdobrolyotun "Junkers" təyyarəsinin Bakıdan Tiflisə və geri ilk uçuşu haqqında məlumat vermişdir.^[4] Bir neçə gün sonra sifariş edilmiş təyyarə çatmış və Azdobrolyot üçün nəzərdə tutulmuş RR-ASA qeydiyyat adını almışdır. Bu təyyarə də Tiflisə, həmçinin Qafqazın digər nöqtələrinə, əsasən Azərbaycanın qəza mərkəzlərinə uçuşlar həyata keçirməyə başlamışdır. Bakı ilə Tiflis arasında müntəzəm sərnişin əlaqəsi yaratmaq planlaşdırılmışdı, lakin hökumətin qərarı ilə Azdobrolyot Tiflis mərkəzli Zakavia aviakompaniyasına birləşdirilmişdir.^[3] Zakavianın təsisçiləri sırasına "Muğmelstroy", "Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi" və "Azneft" daxil olmuşdur.^[4] 1924-cü ilin yanvar ayından Zakavianın uçuşları başlayandan sonra Azdobrolyot fəaliyyətini dayandırmışdır.