Matteo Ricci (it. Matteo Ricci; 6 oktyabr 1552, Macerata — 11 may 1610, Pekin) — italyan Cizvit missioneri, riyaziyyatçı, astronom və müəllif. Ricci Qərb elmi biliklərini və xristian təlimini Ming dövrü Çinə gətirən əsas fiqurlardan biri olmuş, Çin və Avropa arasında mədəni və intellektual dialoqun formalaşmasına mühüm təsir göstərmişdir.[1][2]
| Matteo Ricci | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Macerata, Papa dövləti (indiki İtaliya) |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Pekin, Çin |
| Milliyyəti | İtaliyalı |
| Dini | İsa Cəmiyyəti (Cizvitlər) |
| Fəaliyyəti | Missioner, alim, xəritəçi, yazıçı |
| Fəaliyyət illəri | XVI–XVII əsrlər |
| Tanınır | Qərb və Çin arasında mədəni körpü yaratması ilə |
Ricci 1571-ci ildə Cizvit Təriqətinə qoşulmuş, 1582-ci ildə Makau vasitəsilə Çinə daxil olmuş və illər ərzində Pekinə qədər irəliləyərək yerli ziyalılarla əlaqə qurmuşdur. O, Çində Konfutsi təlimi ilə dialoqa girmiş, Avropa elmini – riyaziyyat, astronomiya və xəritəçiliyi – Çin alimlərinə tanıtmışdır. Onun ən məşhur əsərlərindən biri 1602-ci il tarixli Kunyu Wanguo Quantu dünya xəritəsidir — Çin dilində hazırlanmış Qərb-tərzli xəritələrdən ən erkən nümunələrdən biridir.[3][4]
Matteo Ricci 1552-ci ildə Macerata şəhərində anadan olub. Gənc yaşlarından təhsilə yönəlmiş, əvvəlcə hüquq təhsili almış, daha sonra Roma Kollegiyasında (Collegio Romano) riyaziyyat, astronomiya və klassik təhsil almışdır; burada xüsusilə Christopher Clavius və digər riyaziyyatçıların təsiri altında formalaşmışdır.[5][6]
Ricci 1582-ci ildə Makaoya gəlmiş, oradan Çinin daxili bölgələrinə səfərlər etmişdir. O, Çin dilini və klassik konfutsi mədəniyyətini dərindən öyrənərək ziyalı çevrələrə daxil ola bilmiş, uzun müddətli missioner fəaliyyəti üçün şərait yaratmışdır.[7][8] Ricci Pekinə ilk dəfə 1601-ci ildə yaxınlaşmış və Ming imperatorluğunun ziyalısı olan yerli elita ilə əlaqələr qurmuşdur; Pekində vəfat edənə qədər orada qalaraq elmi və dini fəaliyyətlə məşğul olmuşdur.[9]
Ricci-nin ən məşhur elmi materiallarından biri 1602-ci ildə hazırlanmış Kunyu Wanguo Quantu dünya xəritəsidir. Bu xəritə Çin dilində hazırlanmış Qərb-tərzli xəritələrdən biridir və Amerikaların Çin kartoqrafiyasında ilk dəfə görünməsi ilə də diqqət çəkir. Onun nüsxələri Vatikanda, Yaponiyada, Avropada və Library of Congress/J. Ford Bell kitabxanasında qorunur.[10][11]
Ricci və onun həmkarları Avropa riyaziyyatını çin dilinə köçürmək üçün iş görmüş, Euklidin Elementlərinin çin dilində ilk versiyalarının ortaya çıxmasında iştirak etmişlər. Bu proses daha sonra Çin riyaziyyatının inkişafına təsir göstərmişdir.[12][13]
Ricci-nin əsərləri həm Avropada, həm də Çində çap olunub, Əsas əsərlərindən bəziləri:
Matteo Ricci 11 may 1610-cu ildə Pekində vəfat etmişdir. O, imperator icazəsi ilə Pekində dəfn edilmiş nadir Qərb missionerlərindən biridir; bu, onun Çində qazandığı yüksək hörmətin göstəricisi hesab edilir.[16][17]
- ↑ "Matteo Ricci". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ "Matteo Ricci". The Catholic Encyclopedia (New Advent). İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ 1 2 "Kunyu Wanguo Quantu (Ricci's 1602 World Map)". World Digital Library / Library of Congress. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ "Rare 1602 World Map, the First Map in Chinese to Show the Americas, on Display at Library of Congress". Library of Congress. 12 yanvar 2010. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ Gallagher, L. F. China in the Sixteenth Century: The Journals of Matteo Ricci. Random House. 1953. 131–137.
- ↑ "Matteo Ricci (summary)". Britannica. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ "Northern Kiang-Si". The Catholic Encyclopedia. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ "Matteo Ricci and the Jesuit Mission to China". China Heritage Project. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ "Matteo Ricci". Britannica. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ "Rare 1602 World Map, the First Map in Chinese to Show the Americas". Library of Congress. 12 yanvar 2010. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ "Kunyu Wanguo Quantu". World Digital Library. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ Engelfriet, Peter M. Euclid in China. Brill. 1998. (#accessdate_missing_url)
- ↑ "The Journey of Euclid's Elements to China (AMS Notices)" (PDF). American Mathematical Society. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ "De Christiana expeditione apud Sinas". Wikipedia. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ Ricci, Matteo. On Friendship: One Hundred Maxims for a Chinese Prince. Columbia University Press. 2009. ISBN 9780231148452.
- ↑ "The Tomb of Matteo Ricci". China.org.cn. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.
- ↑ Qin, Danfeng. "At last, they rest in peace". Global Times. 29 mart 2010. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2025.