Petrarxizm

Petrarka XIV–XV əsrlərdə romantik-lirikal şeir formalarını inkişaf etdirmiş və "Şeir Kitabı" kimi əsərləri ilə insanın daxili duyğuları-sevgi, kədər, tənhalıq, ilahi və maddi sevgi arasındakı əlaqə-poetikləşdirilmiş şəkildə təsvir etmişdir.^[1]

XVI əsr Renessans dövründə antik Roma və Yunan mədəniyyətinə, humanizmə yönəlmələr artmışdı. Petrarkanın klassik estetikası və hisslərin ifadəsinə verilən önəm bu dövrdə ideal sayılırdı. Petrarka XV əsrlərdə İtaliyada təqlid olunsa da (o cümlədən Matteo Boiardo, Angelo Poliziano, Jacopo Sannazzaro və Lorenzo de' Medici), bu fenomen yalnız Cinquecento dövründə genişmiqyaslı və sistematik xarakter almışdır. Şairin bütün yaradıcılığından yalnız onun "Mahnılar kitabı" seçilir, şəksiz kanon kimi şərh olunur (əvvəllər bu əsər "Zəfərlər" sikli ilə rəqabət aparırdı).^[2]

Sevgi lirikası: Adətən məhəbbət, insanın sevgisiylə olan münasibəti, maddi və ilahi sevgi, həsrət, xəyal, ümid və kədərlə dolu duyğular—bunlar Petrarqistin şeirinin əsas mövzularıdır. Sevgi tərifi ideal, yuxarıdakı saf və bəzən çatmaz bir sevgidir.

Qəlibləşmiş poetik simvollar və obrazlar: Gül, bülbül, ay, gecə, kölgə, alov, göz yaşı kimi klassik simvol və bənzətmələr tez-tez təkrarlanır. Bu obrazlar Petrarkanın öz şeirlərində vacibdir və sonrakı Petrarxizm şairlərdə imitasiya edilir. Petrarxizm—şeirdə sevgi duyğusunun idealizasiya olunması, formaya, obraz və simvolizmə diqqətin çox olması, klassik ənənəyə dönüklük və şairin daxili aləminin incəliklə nümayiş etdirilməsi ilə səciyyələnən poetik cərəyan. Bu cərəyan həm poetik imkanlar yaratmışdır.

Fransada Petrarkanın təsiri çevirələr və İtalyan şeiri ilə tanışlıqla müəyyənləşmişdir. Fransız şairləri (Lyon məktəbi, Pleyada məktəbi) Petrarkanın sevgi şeirlərinin motivlərini öz dillərində işlətmişlər.

İspaniya Petrarxizmin ispan dilində formada yayılması, sevgi şeirləri, sonetlər və "cancion" janrları vasitəsilə həyata keçirmişlər. İspaniyada Petrarka təqlid edilməsinin ən erkən nümunəsi 1444-cü ildə yazılan Markiz Santillananın 42 sonetidir.

Alman poeziyasında Petrarka təqlid digər ölkələrə nisbətən xeyli gec yaranıb, barokko poetikasının inkişafı ilə üst-üstə düşür (Martin Opitz, Paul Fleming, Andreas Gryphius). Alman poeziyası Petrarxan ənənəsinin stoisizmlə birləşməsi ilə xarakterizə olunur. Lakin Petrarxizm orada sistemli xarakter almışdır.

İngiltərə, Fransa və İspaniyada olduğu kimi, İngiltərədə də Petrarxizm dəbi 1530-cu illərdə qurulmuşdur. İlk İngilis Petrarxistləri Tomas Wyatt və Henry Howard, Earl Surrey. Onların ölümündən sonra ənənə kəsildi və yalnız 1570-ci illərdə F. Sidney, E. Spenser, M. Drayton və Daniel ilə davam etdirildi.