Qlobal resessiya — eyni vaxtda bir çox ölkəni əhatə edən geniş miqyaslı iqtisadi tənəzzül dövrüdür. İkinci dünya müharibəsindən bəri Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) belə dörd resessiyanı müəyyən etmişdir və onlardan ən şiddətlisi 2009-cu ildə baş verən geriləmə olmuşdur.
.svg)
BVF qlobal resessiyanı belə müəyyən edir: “İllik adambaşına düşən real dünya ÜDM-nin (alıcı qüvvəsi pariteti ilə hesablanan) azalması və eyni zamanda yeddi digər qlobal makroiqtisadi göstəricidən bir və ya bir neçəsində pisləşmə: sənaye istehsalı, ticarət, kapital axınları, neft istehlakı, işsizlik səviyyəsi, adambaşına investisiya və adambaşına istehlak.”[1][2]
Bu tərifə əsasən, İkinci dünya müharibəsindən bəri cəmi dörd qlobal resessiya olmuşdur (1975, 1982, 1991 və 2009). Hamısı bir il davam etsə də, 1991 resessiyası BVF adi valyuta məzənnəsi ilə deyil, alıcılıq qabiliyyəti pariteti ilə hesablanan adambaşına real dünya ÜDM ölçüsündən istifadə etsəydi, 1993-cü ilə qədər davam etmiş olardı.[1][2]
2009-cu ilin qlobal resessiyası – yəni Böyük Resessiya – həm təsirlənən ölkələrin sayı, həm də adambaşına düşən real dünya ÜDM-də azalma baxımından dörd müharibədən sonrakı resessiya arasında ən ağır olanı idi.[1][2]
2009-cu ilin aprelindən əvvəl BVF qlobal illik real ÜDM artımının 3.0%-dən aşağı olmasını “qlobal resessiyaya ekvivalent” hesab edirdi.[3] Bu meyara görə 1970-ci ildən bəri altı qlobal resessiya olmuşdur: 1974–75,[4] 1984–85,[4] 1990–93,[5] 1996,[5] 2008–09,[5] 2018–19.[6]
Qeyri-rəsmi olaraq, milli resessiya iqtisadi çıxışın azalması dövrüdür. 1974-cü ildə The New York Times qəzetində Yuliy Şişkin resessiyanı müəyyən etmək üçün bir neçə “baş barmaq qaydası” təklif etmişdi. Onlardan biri ardıcıl iki rübdə ümumi daxili məhsulun azalması idi.[7] Bu göstərici bu gün milli resessiyanın geniş qəbul edilən təriflərindən biridir.
ABŞ-da İqtisadi Araşdırmalar Bürosu (NBER) resessiyanın başlanmasını müəyyən edən əsas qurum sayılır. Bir çox inkişaf etmiş ölkədə (ABŞ istisna olmaqla) iki rüblük azalma qaydası resessiyanın identifikasiyası üçün istifadə olunur.[8]
Qlobal resessiyanı müəyyənləşdirmək daha çətindir, çünki inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ÜDM artımının inkişaf etmiş ölkələrdən daha yüksək olması gözlənilir.[9]
BVF-ə görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə real ÜDM artımı 1980-ci illərin sonundan bəri yüksəlişdə, inkişaf etmiş ölkələrdə isə enişdədir. 2007-ci ildə 5% olan dünya iqtisadi artımı 2008-ci ildə 3,75%-ə, 2009-cu ildə isə 2%-dən bir qədər yuxarı səviyyəyə düşmüşdür.
Qlobal resessiyanın tam miqyasda baş verməsi halında dünya üzrə təxminən 100 milyon iş yeri itirilə, ümumi kapital itkisi isə 120 trilyon ABŞ dolları həcmində ola bilər. Şərqi Asiya, xüsusilə Çin, daha möhkəm maliyyə vəziyyəti səbəbindən daha kiçik azalmalar yaşamışdır. Onlar həmçinin xammal qiymətlərinin düşməsindən faydalanmış və makroiqtisadi yumşaltma siyasətlərinə keçid etmişdilər.[9]
BVF hesab edir ki, qlobal resessiyalar orta hesabla hər 8–10 ildən bir baş verir. Son üç qlobal resessiya dövründə adambaşına düşən dünya istehsalının artımı sıfır və ya mənfi olmuşdur.[5]
- 2000-ci illərin enerji böhranı (2003–2008)
- 2007–2008 dünya ərzaq qiymətləri böhranı
- COVID-19 resessiyası (2020–2022)
- 2008 maliyyə böhranı
- Böyük resessiya (2007–2009)
- Böyük Depressiya (1929–1939)
- ↑ 1 2 3 "What's a Global Recession?". The Wall Street Journal. 22 aprel 2009. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2013.
- ↑ 1 2 3 "World Economic Outlook - April 2009: Crisis and Recovery" (PDF). Box 1.1 (page 11-14). IMF. 24 aprel 2009. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2013.
- ↑ "The world economy Bad, or worse". Economist.com. 9 oktyabr 2008. İstifadə tarixi: 15 aprel 2009.
- ↑ 1 2 http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/update/01/index.htm IMF Jan 2009 update
- ↑ 1 2 3 4 "Global Recession Risk Grows as U.S. 'Damage' Spreads. Jan 2008". Bloomberg.com. 28 yanvar 2008. İstifadə tarixi: 15 aprel 2009.
- ↑ "World Economic Outlook (WEO) April 2013: Statistical appendix - Table A1 - Summary of World Output" (PDF). IMF. 16 aprel 2013. İstifadə tarixi: 16 aprel 2013.
- ↑ Achuthan, Lakshman. "The risk of redefining recession, Lakshman Achuthan and Anirvan Banerji, Economic Cycle Research Institute, May 7, 2008". Money.cnn.com. 6 may 2008. İstifadə tarixi: 15 aprel 2009.
- ↑ Japan's Economy Shrinks 0.4%, Confirming Recession By Jason Clenfield
- ↑ 1 2 "IMF World Economic Outlook (WEO) Update - Rapidly Weakening Prospects Call for New Policy Stimulus - November 2008". Imf.org. 6 noyabr 2008. İstifadə tarixi: 15 aprel 2009.
- The Thirty-Five Most Tumultuous Years in Monetary History: Shocks and Financial Trauma, by Robert Aliber. Presented at the IMF
- Business Cycle Expansions and Contractions The National Bureau Of Economic Research
- Independent Analysis of Business Cycle Conditions - American Institute for Economic Research (AIER)